نارون وحشی (وزم)

نارون‏

به فارسى «نارون» و «پشگال»  در لرستان وغرب کشور وزم می نامند. وزم در مناطق مختلف جنگلهاى شمال ایران که به طور جنگلى مى‏روید انواع آن با نامهاى مختلف محلى نامیده مى‏شود که براى هر نوع ذکر خواهد شد. در کتب طب سنتى در ایران با نامهاى «وزم»، «دارون»، «دروار»، «سفیددار»، «پشه‏دار» و «درخت پشه» نامبرده مى‏شود. به فرانسوى به‏طور کلى‏Orme وArbre de moucheron و به انگلیسى‏Elm -tree گفته مى‏شود. گیاهى است از خانواده‏Ulmaceae و داراى گونه‏هاى مختلفى است که به شرح چند گونه از آن مى‏پردازیم:

۱٫ اوجا؛ نارون جنگلى که در شمال ایران و در سایر مناطق کشور با نامهاى محلى مختلفى نامیده مى‏شود از جمله در نور و کجور و مازندران و گرگان «اوجا»، در رودسر و لاهیجان «لى» و «له»، در رامسر و شهسوار «لو»، در لرستان، دلفان، کرمانشاه، ایلام به «وزم» در اطراف رشت و طوالش «گل پردار»، «سمد» و «سمت»، در کرج، تهران، آستارا، ارسباران و همدان «قره‏آغاج» و «قره‏غاج»، در شیراز «درخت شاه‏اشرفى»، در شیرین‏سو قزوین و سردشت «وزم»، در اصفهان و بختیارى «بسک»، «وسک» و «وزک» و در مشهد «گرزم» نامیده مى‏شود. در کتب قدیم با نامهاى «غرغار» و «غرغاج» آمده است. به فرانسوى‏Orme champetre ،Orme rouge وOrme وOrme petites feuilles و به انگلیسى‏Common elm ،Red elm وEnglish elm وSmall leaved elm گفته مى‏شود. نام علمى آن‏Ulmus carpinifolia Borkh. یاUlmus campestris L . و مترادفهاى آن‏U .procera Salisb .،U .vulgaris Pall .،U .Sativa Mill . وU .minor Mill .،U .foliacea Gilib . و … مى‏باشد.

مشخصات‏

اوجا درختى است بزرگ بلندى آن تا ۳۰ متر. برگهاى آن متناوب، کوچک، بیضى، نوک‏تیز، پهن، دندانه‏دار و دندانه‏هاى آن مضاعف است. طول هر برگ 10- 4 سانتى‏متر مى‏باشد. برگها در تماس با دست خشن و ناصاف است. گلهاى آن خیلى زود در بهار قبل از برگها ظاهر مى‏شود. میوه آن با یک بال بیضى شکل یا دایره‏اى احاطه شده است. درخت اوجا بومى جنگلهاى اروپاست و در جنگلهاى شمال ایران نیز انتشار دارد.

۲٫ «ملچ» یا «نارون کوهى» و نامهاى محلى آن در کلاردشت و کلارستاق و نور و کجور مازندران «ملج» و «ملچ»، در کتول و رامیان «ملیج»، در لاهیجان و رودسر «سرخه» و «لوروت»، در مینودشت «شلدار»، در رامسر و شهسوار «لونگا»، در آستارا و طوالش «وزم»، و همچنین در لرستان ،دلفان، کرمانشاه، ایلام “وزم” در ارسباران «قره‏غاج» و در کتب قدیم طب سنتى «غرغارجبلى» و «پشه‏خوار» و «پشه‏خام» آمده است. به فرانسوى‏Orme Blanc وOrme de campagne و به انگلیسى‏Mountain elm وBroad leaved elm گفته مى‏شود. نام علمى آن‏Ulmus glabra Huds .(non Mill .) و مترادفهاى آن‏U .montana Smith . وU .major sm . وU .latifolia Moench . وU .corylifolia Borcau . مى‏باشد.

مشخصات وزم:

بلندى درخت نارون کوهى یا ملچ در حدود اوجا است. برگهاى آن درشت، بیضى یا تخم‏مرغى، نوک‏تیز، دندانه‏دار، و طول هر برگ 16- 5 سانتى‏متر است. میوه آن بیضى و داراى بال مى‏باشد و شبیه میوه اوجا است. ملچ بومى جنگلهاى اروپا، آسیاى شمالى و ژاپن است و در جنگلهاى شمال ایران در ارتفاعات میان‏بند از ارسباران تا گرگان انتشار دارد.

علاوه بر دو گونه فوق گونه معروف دیگرى نیز در ایران به عنوان درخت نارون زینتى در باغها کاشته مى‏شود که به آن «نارون چترى» گویند نام علمى آن‏ U. carpinifolia var umbraculifera Rehd.و مترادف آن‏U .campestris var densa Litw . وU .densa litw . مى‏باشد.

۳٫ گونه دیگرى که در شرق و شمال چین در ترکستان مى‏روید و در سایر مناطق دنیا کاشته مى‏شود و از نظر دارویى مصارف وسیعى در چین دارد، نارونى است با نام علمى‏Ulmus pumila L . و مترادف آن‏ U. campestris sensu Stuart, sensu Roi, non, L. مى‏باشد که در اینجا خواص دارویى آن ذکر خواهد شد.

تکثیر نارون از طریق کاشت تخم آن صورت مى‏گیرد. نارون در سنین 20- 15 سال به بعد، هر سال مقدار زیادى تخم مى‏دهد و معمولا کاشت تخم نارون در محل اصلى نتیجه خوب نمى‏دهد و معمول این است که تخمهاى آن را پس از برداشت در خزانه در خاک مناسبى مى‏کارند و در حدود یک سانتى‏متر خاک نرم و خوب روى آنها مى‏ریزند. همین‏که نهالها کمى رشد کردند چون جاى آنها تنگ است به خزانه دیگرى منتقل و با فاصله بیشترى مى‏کارند و پس از 3- 2 سال نهالها را که رشد کافى کرده‏اند به محل کاشت اصلى منتقل مى‏نمایند. در مصارف پزشکى و دارویى برگ و بیشتر پوست داخلى نارون یعنى قسمتى از پوست که به چوب متصل است مصرف دارد که به شکل تسمه‏هاى باریک آنها را بسته‏بندى و لوله کرده در بازار عرضه مى‏نمایند.

ترکیبات شیمیایی:

در پوست داخلى درخت نارون گونه‏U .pumila که در چین بیشتر مصرف پزشکى دارد، وجود مقدارى تانن و مواد نشاسته‏اى و مواد چربى و فیتوسترول، سیتوسترول‏، فلوبافن‏، هکزیلن آلدئید، بوتیریک اسید، کاپریک اسید، لیپاز و لعاب وجود دارد. [روا]. پوست داخلى درخت اوجا نیز داراى تانن، لعاب و فیتوسترین همراه با استیگماسترین‏، سیتوسترین‏ و فلوبافن مى‏باشد. 

خواص:

در چین برگهاى نارون براى معالجه سنگ مثانه تجویز مى‏شود [رید]. برگ نارون مدّر و معرّق است [روا]. برگ نارون را معمولا مانند اسفناج مى‏پزند و پخته آن را مى‏خورند که ضد سمّ و ضد سنگ کلیه است و از جوشانده 20 گرم برگ خشک در 1000 گرم آب براى رفع ناراحتى‏هاى صفراوى مى‏خورند [استوارت‏]. پوست داخلى درخت نارون که خشک کرده و خردشده باشد احتمالا مؤثرترین قسمت دارویى درخت و داروى فوق‏العاده مؤثر است. گرد آن را با روغن خوراکى و سرکه مخلوط و روى تاول، تبخال، جوش، کورک و همچنین به صورت ضماد روى آبسه‏ها، ورمها و ورم پستان مى‏اندازند، بسیار مفید است. جوشانده پوست داخلى نارون مدّر و تب‏بر است اسهال را بند مى‏آورد و براى رفع ناراحتى‏هاى مجارى ادرار و تناسلى بسیار مفید است [استوارت‏]. همچنین براى قطع عرق شبانه، پشت‏درد و طنین صدا در گوش نیز مفید مى‏باشد [لویى‏].

نارون از نظر طبیعت طبق رأى حکماى طب سنتى سرد و خشک است و برگ و پوست درخت خصوصا پوست درخت داراى خواص مقوى، معرّق و مدّر، قابض، نرم‏کننده ورم و التیام‏دهنده ناراحتى‏هاى جلدى است. مالیدن عصاره برگ آن براى افزایش دید چشم و ریختن قطره عصاره آن در گوش براى نرم کردن و کاهش ورم آن مفید است. برگ تازه آن اگر جویده شود مقوى دندان و سفت‏کننده لثه است و جوشانده پوست درخت اسهال ساده را بند مى‏آورد و براى نقرس و روماتیسم نافع است. ضماد پوست داخلى آن و همچنین ریختن جوشانده پوست و برگ آن روى زخمها اثر التیام‏بخش دارد و در موارد ترمیم تسریع شکستگى استخوانها مفید است.

جوشانده پوست داخلى نارون مخلوط با سرکه براى رفع ناراحتى‏هاى پوست نظیر جرب تر نافع است و در مورد جذام نیز مفید است و در موارد ناراحتى‏هاى جلدى پوست ریشه آن نیز مفید است. تخم آن براى جلاى پوست و رفع سرفه مزمن مجرّب است. مضار آن این است که سوزاننده خون و مولد سودا مى‏باشد از این نظر باید با شکر خورده شود. مقدار خوراک از تخم آن حدود 5 گرم است که به صورت جوشانده خورده مى‏شود.

تهیه جوشانده پوست نارون: ۳۰ گرم پوست خشک داخلى نارون (قسمت پوست چسبیده به چوب) را در ۱۲۵۰ گرم آب آن‏قدر بجوشانند که 1000 گرم بماند. با فشار صاف کنند و در مصارف داخلى استعمال نمایند و یا با شربت ساده‏  مخلوط کرده بخورند. اگر با عسل خورده شود براى رفع عوارض جانبى آن بهتر است. 

جوشانده پوست نارون براى رفع ناراحتى‏هاى جلدى خشک ریشه که اسکار یا پوسته پوسته شدن جلدى قانقرایایى‏نامند مفید است. پوست خشک نارون 100 گرم، آب 3000 گرم، آن‏قدر بجوشانند که نصف شود و در موارد رفع ناراحتى‏هاى خشک ریشه روزى 3- 2 فنجان بخورند.

دیگر خواص درمانى آن :

۱- سى گرم از آن را در ۱۲۵۰ گرم آب بجوشانید تا تبخیر شده و ۱۰۰۰ گرم باقى بماند، بعد آب صاف‏کرده آن را با شکر و عسل شیرى کنید و به مرور بنوشید. مدرّ و مقوى و تب‏بر و قابض است و اسهال را بند مى‏آورد، براى رفع ناراحتى‏هاى مجارى ادرار و تناسلى بسیار مفید است، براى رفع درد پشت و طنین صدا در گوش مفید است، معرّق است اما از عرق شبانه جلوگیرى مى‏کند، نرم‏کننده و التیام‏دهنده ناراحتى‏هاى جلدى مى‏باشد، براى درمان نقرس و رماتیسم مؤثر است. جهت عفونت های داخلی زنان مفید است

۲- ضماد آن و یا ریختن آب جوشانده آن بر روى زخم‏ها اثر التیام‏بخش دارد، ضماد آن شکستگى استخوانها را ترمیم و تسریع مى‏کند.

۳- گرد آن را با روغن خوراکى و سرکه مخلوط نموده و ضماد کنید. براى رفع تبخال و جوش و کورک و آبسه‏ها، ورمها، همچنین ورم پستان بسیار مؤثر است.

۴- آب جوشانده آن را با سرکه مخلوط کنید و بمالید. براى رفع ناراحتى‏هاى پوست نظیر جرب‏تر نافع است، در مورد جذام نیز مفید مى‏باشد.

منابع:

۲-اسرار گیاهان دارویى

۱-معارف گیاه