مقاله برآورد پتانسیل‌های صادراتی با استفاده از تقریب مدل TradeSim

دانلود مقاله برآورد پتانسیل‌های صادراتی با استفاده از تقریب مدل TradeSim

مبانی نظری و متدولوژی تحقیق
تاکنون روشهای متعددی برای براورد پتانسیل تجاری، ‌بویژه درمواردی که کشورهای مورد نظر در ابتدا هیچگونه روابط تجاری متناسبی با طرف‌های تجاری خود نداشته و یا سطح روابط تجاری آنها نازل بوده است، معرفی شده است. برخی از روش‌های مرسوم برای براورد پتانسیل تجاری دوجانبه عبارتند از[۱] روش ساختار تجاری(بافت یا ترکیب اقلام کالاهای وارداتی و صادراتی)،‌ روش براورد ساده پتانسیل تجاری، روش ویکس و سوباست[۲], شاخص گروبل- ‌لوید[۳]، معیار تشابه صادرات- واردات[۴]، فرضیه لیندر[۵]، معیار مزیت نسبی آشکار شده[۶]، معیار کسینوس, ‌روش انتقال سهم[۷]، معیار تشابه فینگر- کرینین[۸]. روش دیگر در براورد پتانسیل تجاری, استفاده از مدل‌های جاذبه[۹] می‌باشد، که ساختار آنها به نحو مناسبی در مطالعات کلاسن[۱۰](۱۹۷۲) و کلاسن و وان‌ویکرن[۱۱](۱۹۶۹) ارائه شده است.

این مدل‌ها به‌عنوان یک ابزار مناسب بطور گسترده در تجارت ‌بین‌الملل برای توضیح جریان‌های تجاری دوجانبه بکار می‌روند. در اقتصاد ‌بین‌الملل، این مدل‌ها امکان براورد پتانسیل تجاری دوجانبه در یک مقطع زمانی خاص و به‌طور همزمان از دیدگاه کشور صادرکننده و وارد‌کننده را فراهم می‌آورد. در واقع، براورد پتانسیل تجاری بین دو کشور در یک مدل خاص جاذبه با استفاده از عواملی که می‌توانند تعیین‌کننده آن باشند, صورت می‌گیرد. این عوامل, ویژگی‌های اقتصادی دو کشور و موانع و مشوق‌هایی هستند که برای تجارت بین دو کشور وجود دارند. در واقع, درچارچوب این مدل می‌توان موانع و تشویق‌های موجود را بصورت متغیر کمی و یا متغیر کیفی که در بازارهای خاص و قابل قبول کمی شده‌اند, وارد مدل کرده و تاثیر آن را بر تجارت دو جانبه بررسی نمود[۱۲] در مجموع می‌توان گفت که مدل جاذبه یک ابزار سنتی است که اخیراً با توجه به گستره اطلاعات قابل حصول، بسط یافته است.

به اعتقاد هوملز[۱۳](۱۹۹۸)، عامل تعیین کننده اصلی در تجارت دو جانبه هزینه‌های تجارت می‌باشد که ازطریق ترکیب تعرفه‌ها و موانع غیرتعرفه‌ای و فاصله بین دو کشور(یا منطقه) قابل تعریف است. از آنجا که موانع تعرفه‌ای قیمت‌ها‌ی بخشی و در نتیجه الگوی تولید و مصرف را تحت تاثیر قرار می‌دهند, لذا بکار بردن متغیرهای کلان وابسته به GDP در معادلات براورد واردات یک کشور موجب تورش در تخمین‌ها می‌گردد. لذا در مدل‌های جاذبه نیز در کنار متغیرهای کلان اقتصادی نظیر GDP – بیانگر اندازه اقتصادی دو کشور – و GDP سرانه – بیانگر درآمد یا توان خرید مصرف‌کنندگان آن کشور –  بایستی از متغیرهای مرتبط با هزینه‌های تجاری, نظیر تعرفه‌ها, فاصله بین دو کشور, ترتیبات تجاری دوجانبه و حتی عوامل اجتماعی نظیر زبان و مذهب مشترک بهره گرفت[۱۴]. بطور کلی ویژگی‌های مدل‌های جاذبه را می‌توان در موارد عمده زیر خلاصه کرد(ITC,2000,1-6):

˜ اولاً, معادله جاذبه یک معادله دوجانبه[۱۵](دو طرفه) است, به عبارت دیگر، یک مدل جاذبه یک متغیر مربوط به تجارت(معمولاً صادرات) ‌را بوسیله ترکیبی از متغیرهای کلان اقتصادی دو کشور(نظیر اندازه، نرخ ارز, قیمت‌ها و …. ) توضیح می‌دهد.

˜ ثانیاً، یک مدل جاذبه می‌تواند برمبنای براورد مقدار یا براورد طبیعت و ماهیت جریان تجاری بین دو کشور بکار گرفته شود. منظور از حالت دوم، استفاده از یک شاخص تجارت درون صنعتی[۱۶] بعنوان متغیر وابسته می‌باشد.

˜ ثالثاً، پشتوانه تئوریک قوی این مدل‌ها اجازه می‌دهد تا بتوان با استفاده از انعطاف‌پذیری ساختار مدل‌ها, در مواقع بروز مشکلات مربوط به محدودیت یا ضعف آماری بویژه در مورد کشورهای درحال توسعه، شکل ظاهری مدل‌ها را بصورت متناسبی تغییر داد.

˜ رابعاً، نبایستی فراموش کرد که فرق زیادی بین یک مدل قابل تخمین، بوسیله اطلاعات و آمار موجود و یک مدل ایده‌آل، که بتواند کاملاً بر داده‌ها برازش شود, وجود دارد. لذا در موارد زیادی ممکن است میزان تصریح مدل‌های براوردی درحد بالایی نباشد.

˜ و بالاخره اینکه، باتوجه به نوع متغیرهای مورد استفاده، مدل‌های اقتصاد سنجی از نوع مدل های جاذبه ترجیحاً برای براورد داده‌های کلان(کل صادرات و …) مناسب‌تر میباشند.

اخیراً، مرکز تجارت ‌بین‌الملل(ITC) در تکمیل مدل‌های جاذبه و انطباق آن با ماهیت جریان‌های تجاری به یک نوآوری در این مدل‌ها دست یافته است. مدل شبیه‌سازی پتانسیل تجاری دوجانبه (TradeSim)[17] در واقع یک مدل اقتصاد سنجی از نوع مدل‌های جاذبه است که هدف اصلی آن براورد پتانسیل تجاری دو جانبه بین یک کشور درحال توسعه و یا اقتصادهای درحال گذار[۱۸]، ‌با هر‌کدام از طرف‌های تجاری آن میباشد(ITC,2000,3-12). هرچند مدل‌های جاذبه مختلفی برای بررسی تجارت دو جانبه مورد استفاده سازمان‌های مختلف ملی و منطقه‌ای قرار گرفته است، ولی باتوجه به اینکه مدل‌های قبلی منظور ITC را در زمینه براورد پتانسیل تجاری دوجانبه کشورها و مناطق مختلف و نیز سنجش پویایی در مزیت‌های نسبی آنها, تامین نمی‌کرد، لذا کارشناسان بخش تحلیل بازار ITC از طریق فراهم آوردن پشتوانه تئوریک نسبتاً قوی برای این منظور، مدل  TradeSimیا مدل شبیه‌سازی پتانسیل تجاری دوجانبه را طراحی و بکار گرفته‌اند. این مدل بویژه باتوجه به تمایزی که بین بخش‌های اصلی صنعتی و گروههای عمده کالاهای تجاری قائل میشود, از قابلیت کاربرد بالاتری در مورد کشورهای درحال توسعه برخوردار می‌باشد. چنانکه اشاره شد, ‌مدل TradeSim امکان براورد پتانسیل تجاری در هر دو سطح کلان[۱۹] و بخشی[۲۰] را مهیا می‌سازد. در مجموع کاربردهای این مدل با استفاده از روش شبیه‌سازی تجاری عبارتند از:

۱-  براورد پتانسیل تجاری دوجانبه

۲- براورد سطح همگرایی منطقه‌ای و تعیین مناطق(تجاری ) طبیعی[۲۱]

۳- سنجش پویایی مزیت‌های نسبی

۴- تشخیص کارایی بلوک‌ها و موافقت‌نامه‌های تجاری درحالت مطالعات منطقه‌ای (خلق تجارت در مقابل انحراف تجاری)

هر چند این مدل مبتنی بر داده‌های کلان و سایر داده‌های کشوری(نظیر GDP, GDP سرانه, وجود موافقتنامه‌های تجاری بین کشورها, فاصله جغرافیایی, موانع تعرفه‌ای, ‌عوامل طبیعی و … ) ‌می‌باشد، ولی اصل کاربرد آن تعیین پتانسیل های تجاری در زمینه های مختلف تجاری(بخش ها) می باشد، چراکه صرف براورد پتانسیل تجاری کلان بدون اشاره به بخش‌هایی که امکان توسعه روابط تجاری دوجانبه وجود دارد عملاٌ کاربرد سیاستگذاری نخواهد داشت. از این رو با توجه به اینکه هدف اصلی مقاله حاضر در واقع تعیین بخش‌ها، و حتی تا جای ممکن تعیین اقلام صادراتی مشخص، برای توسعه صادرات ایران به کره‌جنوبی می باشد، لذا رویکرد براورد بخشی با اشاره به بعضی از مهم ترین اقلام صادراتی ذیل آن بخش مورد توجه قرار گرفته است.

از سوی دیگر، از آنجا که هدف براورد پتانسیل تجاری دوجانبه ایران و کره‌جنوبی (پتانسیلهای صادراتی ایران به کره‌جنوبی) و مقایسه جایگاه کره در تجارت خارجی ایران در مقایسه با سایر کشورهای طرف تجاری می باشد, لذا نمونه (Sample) شامل ایران(بعنوان صادرکننده)، و کره‌جنوبی بهمراه ۴۴ کشور عمده طرف تجاری ایران، که آمار تجارت خارجی آنها بعنوان گزارش دهنده(Reporter) در بانک اطلاعات تجاری مرکز تجارت ‌بین‌الملل موجود میباشد،(بعنوان واردکننده)‌ می‌باشد.

همچنین بایستی توجه داشت که, از آنجا که این مدل یک ابزار ساختاری)  a structural tool (  می‌باشد در استفاده از آن ضرورتاً نیازی به داده‌های کاملاً جدید و به روز وجود ندارد. از اینرو در این مقاله شاخص‌های اقتصادی- تجاری ایران و کشورهای طرف تجاری بصورت متوسط در دوره ۹۸-۱۹۹۴ مورد استفاده قرار گرفته است.

۳-    همچنانکه اشاره شد,‌ یکی از ویژگی‌های شاخص مدل TradeSim این است که این مدل در سازگاری با کاربردهای مختلف, مجموعه‌ای از مدل‌ها را بجای یک مدل منحصر به فرد دربر می‌گیرد. با این توضیح که تفاوت کاربرد مدل‌ها در انتخاب کشور صادرکننده, کشورهای طرف تجاری, گزینش متغیرهای مستقل و تعیین زمینه‌های فعالیت(در اینجا گروههای کالایی) بروز پیدا می‌کند. براین اساس در این تحقیق نمونه تخمین(Estimation Sample) شامل گروههای کالایی ده‌گانه براساس کدهای یک رقمی  SITC(Rev.3)  می‌باشد.

فهرست مطالب
چکیده. ۱
مقدمه. ۲
۱٫  مبانی نظری و متدولوژی تحقیق.. ۵
۲٫  ساختار مدل  TradeSim.. 10
۳٫ نتایج مدل‌های براوردی… ۱۲
۱-۳٫  پتانسیل صادراتی ایران به کره‌جنوبی؛ کل صادرات(نفتی و غیرنفتی). ۱۲
۲-۳٫  پتانسیل صادراتی ایران به کره‌جنوبی در زمینه محصولات غذایی و حیوانات زنده  ۱۶
۳-۳٫ گروه دوم، نوشیدنی‌ها و دخانیات (تنباکو). ۲۰
۴-۳٫ گروه سوم، مواد خام غیر خوراکی… ۲۲
۵-۳٫ نفت و فرآورده‌های نفتی… ۲۴
۶-۳٫ روغن و چربی حیوانی و گیاهی… ۲۴
۷-۳٫ فرآورده‌ها و مواد شیمیایی… ۲۴
۸-۳٫ محصولات صنعتی کارخانه‌ای… ۲۷
۹-۳٫ ماشین آلات و وسایط حمل و نقل.. ۲۹
۱۰-۳٫  کالاهای صنعتی ساخته شده(مرکب). ۳۱
جمع‌بندی و ملاحظات… ۳۲
منابع.. ۳۵