مقاله زمین شناسی در منطقه کپه داغ

دانلود مقاله زمین شناسی در منطقه کپه داغ

کلیات
پیشگفتار
ایران از جمله کشورهای جنوب غربی آسیا می باشد و دارای آب و هوای متنوع در قسمتهای مختلف خود است. از لحاظ زمین شناسی نیز ایران از صفحه های متنوعی تشکیل شده که دارای روابط مختلفی بین خود می باشد که همین روابط باعث ایجاد مورفولوژی های گوناگون در سطح زمین می شود. یکی از این زونها ، زون کپه داغ می باشد که توسط زمین شناسان مختلفی از جمله اشتوکلین ، مدنی ، و….. معرفی شده است. این زون که در منتهی الیه شمال شرق ایران قرار دارد منطقه ای کوهستانی است و شامل دو رشته شمالی و جنوبی می باشد که در اثر آخرین فازهای آلپی در شمال ایران شکل گرفته است.

به منـظور شنـاخت بهتر و درک کاملتر از اوضاع و تاریخچه این قسمت از کشورمان که تحت تاثیر تنش های فشارشی و کششی زمانهای گذشته قرار داشته و هم اکنون نیز قرار دارد. بررسی های صحرایی مختصری در طی سه روز به همراه استاد ارجمند جناب آقای دکتر عبدالمجید موسوی نیا – یک روز در منطقه مزدوران و دو روز در منطقه تبارک آباد – انجام گرفت و سازندهای مختلف آن مورد بررسی قرار گرفت و این گزارش چکیده ای از همان بررسی ها است. بدین ترتیب ابتدا تاریخچه و خلاصه ای از اتفاقات رویداده در زمانهای گذشته را بررسی کرده و سپس به معرفی و تفسیر سازندهای مورد مطالعه می پردازیم.

خلاصه ای از مطالعات قبلی انجام شده در ناحیه کپه داغ
۱ – برای اولین بار در سال ۱۹۳۷ ، ریوز (Reeves) و بویی (Buie ) از شرکت ملی نفت ایران ، مطالعات مقدماتی در دشـت سرخس انجام داده و نقشه زمین شناسی با مقیاس کوچکی از ناحیه تهیه نمودند.
۲ – در سال ۱۳۵۲ ، گلداشمیت و فخرایی از شرکت ملی نفت ایران یک نقشه زمین شناسی مقدماتی از ناحیه سرخس تهیه نمودند.
۳ – در سال ۱۹۶۱ ، انصاری و افشار حرب چینه شناسی ناحیه سرخس را به طور دقیق مورد مطالعه قرار دادند و برای اولین بار سازندهای زمین شناسی ناحیه را نامگذاری کردند.
۴ – در سال ۱۹۶۲ افشار حرب نقشه زمین شناسی دقیق از تاقدیس خانگیران تهیه نمود
۵ – مطالعات کلانتری در سال ۱۹۶۹ بر روی فرامینیفرهای ژوراسیک میانی – کرتاسه و چینه- شناسی کپه داغ
۶ – مطالعات مهاجر در سال ۱۳۵۵ بر روی مخازن گازی ، ژوراسیک فوقانی و کرتاسه تحتانی در میدان گازی خانگیران واقع در دشت سرخس
۷ – مطالعات مدنی(۱۹۷۷ )بر روی رسوبات ژوراسیک تحتانی تا میانی سازند کشف رود
۸ – مطالعات افشار حرب (۱۹۷۹ )بر روی چینه شناسی و پتانسیل نفت زایی حوضه کپه داغ
۹ – مطالعه موسوی حرمی( ۱۳۶۵ )بر روی سازند شوریجه در شرق حوضه کپه داغ و نیز رسوبات ژوراسیک فوقانی در جنوب شرق آق دربند
۱۰ – آقا نباتی و شهرابی در سال ۱۹۸۷ طی گزارشی اعلام نمودند که در بخش باختری مشهد ، سازند کشف رود ، گاهی روی گرانیت و گاهی بر روی سنگهای قدری دگرگون شده سازند شمشک قرار می گیرد.
۱۱ – مطالعات لاسمی (۱۳۶۸) بر روی پترولوژی و پترو گرافی و محیط رسوبی سازندمزدوران
۱۲ – مطالعه آدابی (۱۳۶۹ )بر روی ایزوتوپ کربن و اکسیژن و عناصر فرعی ، سنگهای آهکی سازند مزدوران واقع در شرقی ترین بخش حوضه کپه داغ
۱۳ – ک. سید امامی و م. علوی نائینی در سال ۱۹۹۰ طی مقاله ای موقعیت سازندهای باژوسین در ایران را نشان داده و طی آن سازند کشـف رود را معـادل سازندهای دلیچای و پروده در نظر گرفتـه اند.
۱۴ – مطالعات افتخار نژاد و بهروزی (۱۹۹۱ )بر روی اهمیت ژئودینامیک افیولیت ها و سنگهای پالئوزوئیک پایانی در شمال شرق ایران و ………

حوضه رسوبی کپه داغ

این حوضه در شمال شرق ایران و قسمتهایی از ترکمنستان و شمال افغانستان قرار دارد. نام آن کپت داغ و از نوشته های زمین شناسان روسی گرفته شده است. بر اثر تصادم مابین دو پلیت ایران و توران این زون به صورت باریکه طویلی در شمال خراسان و ادامه آن در ترکمنستان بوجود آمده- است که بخش جنوبی آن به بینالود ختم می شود . حوضه کپه داغ با وسعتی حدود ۵۵۰۰۰ کیلومتر مربع در محدوده ۳۰ ۳۵ تا ۱۵ ۳۸ عرض شمالی و ۰۰ ۵۴ تا ۱۳ ۶۱ طول شرقی واقع شده است و تقریبا برابر ۳ / ۳ درصد از مساحت کل ایران را شامل می شود. (شکل ۱ )

کپه داغ ایران منطقه ای کوهستانی است با دو رشته کوه موازی که کوههای کپه داغ و هزار مسجد در شمال و کوههای گلستان ، آلاداغ و بینالود در جنوب منطقه قرار گرفته اند و دشت های مشهد ، قوچان ، شیروان ، بجنورد و گرگان در بین این دو رشته کوه قرار گرفته اند . (منابع ۱ و ۲ )

شکل ۱ – موقعیت جغرافیایی ناحیه کپه داغ
روند کلی کپه داغ در امتداد شمال غرب – جنوب شرق و به موازات گسل عشق آباد با روند

۳۱۵ -۳۱۰ N مـی باشـد کـه فـرو رفـتـگی کـشـف رود را بـا هـمـان روند به وجـود آورده اسـت ( نبوی ۱۳۵۵ ). در شمال آن پلیت توران قرار دارد که گسل عشق آباد در ترکمنستان جدا کننده این منطقه از پلیت توران می باشد ( نبوی ۱۳۵۵ ) . مرز جنوبی آن به بینالود و مرز شرقی آن به گسل هریرود در افغانستان محدود می شود . مرز غربی آن با واحد گرگان – رشت نامشخص می باشد زیرا زون تدریجی بین این دو هنوز مشخص نشده است و بنابر مطالعات افشار حرب (۱۹۷۹ ) امتداد جاده گنبد – بجنورد را می توان تقریبا حد حوضه کپه داغ با البرز شرقی در نظر گرفت که در نقشه تکتونیک شرکت ملی نفت ایران (۱۹۷۸ ) بدان اشاره شده است . ( منابع ۱ و ۲ و ۶ )

در تقسیم بندی زمین شناسی ایران ، اشتوکلین (۱۹۶۸ ) و روتنر (۱۹۸۳ ) ، کوههای کپه داغ در ایران را کلا در ارتباط با پی سنگ هرسی نین توران فرض نموده اند و در این راستا به بیرون زدگی- های دگرگونی آق دربند اشاره می کنند ولی افتخار نژاد با اشاره به بیرون زدگی های رخساره ی پالئوزوئیک بخش جنوب و جنوب غربی کپه داغ ، این زون را دنباله پلاتفرم آفریقا – عربستان تصور می نمایند (افتخار نژاد – بهروزی ۱۳۵۹ ) . از خصوصیات مهم این حوضه این است که بر خلاف مناطق مجاور (البرز شرقی ) فاقد سنگهای ولکانیکی و فعالیت های پلوتونیکی دوران سنوزوئیک است تنها در مرز جنوبی در منطقه کوههای آلا داغ و در طول گسل شرقی – غربی، مقداری فوران بازالتی که به چین خوردگی پلیوسن مربوط است دیده می شود . (منابع ۱ و ۶ )

در حوضه کپه داغ حرکات کوهزایی خیلی به ندرت اتفاق افتاده است و مهمترین حرکت کوهزایی مربـوط به اواخر مـیوسن است بقیه حرکـات تاثیر گذار در حوضه از نوع خشکی زایی بوده است . به نظر افشار حرب (۱۳۷۳ ) از کامبرین تا عهد حاضر پنج فاز کوهزایی و هفده فاز خشکی زایی در منطقه روی داده است .

فازهای کوهزایی عبارتند از:
۱ – کوهزایی اتریشین (در حد کرتاسه زیرین و فوقانی)
۲ – کوهزایی ساب هرسی نین (سنو مانین – تورونین )
۳ – کوهزایی لارامید ( کرتاسه – ترسیر )
۴ – کوهزایی آتیکن (میوسن )
۵ – کوهزایی پاسادنین ( میوسن )