مقاله روند تاریخی مصرف کودهای شیمیایی

دانلود مقاله روند تاریخی مصرف کودهای شیمیایی
۱-۱- روند تاریخی مصرف کودهای شیمیایی
آینده زندگی بشر پیوندی گسست ناپذیر با آینده کره خاکی که بر زندگی می­کند، دارد. امروزه بشر به خوبی دریافته است که بدون توجه به محیط زیست و پاسداشت موهبات طبیعت نمی­تواند به زندگی خود ادامه دهد. لیکن هنوز شاهد تخریب محیط زیست به دست انسان هستیم. هر روزه میلیونها تن مواد آلاینده در گوشه و کنار جهان روانه آبها، خاکها، دریاها و اقیانوسها می­شود، از سوی دیگر مقادیر عظیمی ­از گازهای سمی به همراه ذرات معلق شیمیایی روانه هوایی می­شود که امکان حیات حتی لحظه ای بدون آن وجود ندارد، جنگلهای سرسبز به دست نادانی بشر تبدیل به بیابانهای لم یزرع می­شود و خاک مراتع هرروز فرسوده تر و کم بازده تر می­شود، نسل حیوانات مختلف در معرض خطر انقراض قرار می­گیرد و چرخه های طبیعی حیات به دست بشر دچار اختلال و عدم تعادل می­گردند.

شاید بتوان گفت یکی از مهمترین رسالتهای انسان در هزاره جدید، بسیج شدن اندیشه ها و توانهای اجرایی برای حفاظت از محیط زیست باشد. در گوشه و کنار جهان هزاران کارشناس و محقق دست به کار شده­اند و ضمن مطلع نمودن جوامع بشری، دولتمردان و سیاستگزاران اقتصادی و اجتماعی از مخاطرات پیش روی محیط زیست، به دنبال راهکارهایی برای صیانت از این میراث مشترکند.

از میان بخشهای مختلف تولیدی، بخش کشاورزی بیشترین و نزدیکترین ارتباط را با محیط زیست دارد. این ارتباط یک رابطه متقابل و دوسویه است؛ از یک طرف فرسایش و تخریب محیط زیست، تولید و عملکرد محصولات کشاورزی را تحت تأثیر منفی قرار می­دهد و از جانب دیگر، مواد آلاینده بخش کشاورزی و مصرف بی رویه کودها و سایر مواد شیمیایی در این بخش، صدمات جبران ناپذیری را به محیط زیست وارد می­کند. خطرناکترین موقعیت زمانی است که این ارتباط به شکل یک دور باطل در می­آید؛ به این صورت که با تخریب محیط زیست و فرسایش خاک، کشاورزان مجبورند جنگلها و منابع طبیعی بیشتری را به کشتزار تبدیل نمایند و سطح مصرف کودهای شیمیایی را افزایش دهند و این فعالیتهای جدید موجب تخریب بیشتر محیط زیست می­گردد و به همین شکل دور باطل و منفی ایجاد می­شود که نتیجه آن چیزی جز نابودی محیط زیست و فقیرتر شدن کشاورز نیست. اولین اخطارها از ایجاد این دور باطل به خصوص در کشورهای کمتر توسعه یافته به گوش می­رسد.

تحقیق حاضر سعی دارد گوشه ای از این خطرات را مورد بررسی قرار دهد و با شناخت جزئیات و مشخصات این خطر، راهکارهایی مناسبی برای کنترل و دفع آن ارائه دهد.

مصرف بی رویه کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی ایران خطری است که موضوع مورد بررسی این تحقیق می­باشد. کودهای شیمیایی در واقع عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان می­باشد که به صورت مصنوعی تهیه شده است و اضافه بر عناصر موجود در خاک در اختیار گیاه قرار می­گیرد.

اصولاً سه نوع عنصر غذایی شامل نیتروژن، فسفر و پتاسیم در مقیاس وسیع به شکل کودهای شیمیایی تهیه می­شود. سولفور، کلسیم و منیزیم سه عنصر دیگری هستند که تولید مصنوعی آنها نیز در قالب کود شیمیایی قابل توجه است. این عناصر غذایی در ساختمان اجزاء مختلف گیاه مثل پروتئین، اسیدهای نوکلئیک و کلروفیل نقش دارند. علاوه بر این عناصر، گیاهان به هفت عنصر اساسی دیگر نیز در حد مقادیر خیلی کم نیاز دارند و ۵ عنصر خاص هم برای برخی از گیاهان خاص مورد نیاز می­باشد که این ناصر تحت نام کودهای ریزمغذی شناخته می­شوند و تولید آنها در سطح محدودتر و در مقیاس کوچکتر انجام می­شود.

مجموع این عناصر عملکردی اساسی در فرآیند متابولیسم گیاهی دارند و آنزیمهایی را می­سازند که وظیفه کنترل فرایندهای حیاتی گیاه را بر عهده دارند. کمبود هریک از این عناصر می­تواند رشد گیاه را به تأخیر اندازد و یا حتی موجب مرگ گیاه شود.

به طور کلی هدف از کوددهی به گیاهان را می­توان در سه اصل زیر خلاصه نمود:
– تأمین عناصر مورد نیاز گیاه برای یک سطح تولید بالا و اقتصادی
– جبران عناصر از دست رفته خاک ناشی از تولید و برداشت گیاهان قبلی
– بهبود شرایط نامساعد خاک و متعادل نمودن ترکیب و نسب عناصر موجود در آن

اصولاً یک رابطه تنگاتنگ میان استفاده از کودهای شیمیایی و میزان تولید کشاورزی وجود دارد و در واقع می­توان گفت بعد از آب، کود شیمیایی نهاده ای است که بیشترین تأثیر را در افزایش میزان تولید دارد.

استفاده از کودهای شیمیایی به صورت یک عملیات معمول زراعی از اواسط قرن نوزدهم در کشورهای اروپایی آغاز شد لیکن بیشترین افزایش در استفاده از کودشیمیایی در این کشورها مربوط به سه دهه پس از جنگ جهانی دوم می­باشد. در سال ۱۹۶۰، ۸۷ درصد از کل مصرف کود شیمیایی در جهان مربوط به کشورهای توسعه یافته و اتحادجماهیر شوروی بود که این روند تا دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی هم در این منطقه ادامه داشت و استفاده از کودشیمیایی در عملیات زراعی کاملاً نهادینه شده بود. طی این سالهای طلایی همراه با افزایش میزان و وسعت مصرف کودهای شمیایی، محصولات کشاورزی در این کشورها با رشدهای فزاینده تولید مواجه بودند و همزمان رشد صادرات محصولات کشاورزی نیز کمک زیادی به اقتصاد کشورهای مذکور می­کرد.

ولی بین سالهای ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۴ به طور ناگهانی مصرف کودهای شیمیایی در کشورهای توسعه یافته با کاهشی شدیدی مواجه شد به نحوی که مصرف سالانه ۸۴ میلیون تن کود در سال ۱۹۸۹ به ۵۲ میلیون تن در سال ۱۹۹۴ رسید و در کشورهای تازه استقلال یافته از شوروی سابق این مسأله حادتر بود(بعضاً کاهش ۸۰ درصدی). این مسأله عمدتاً ناشی از سیستمهای کشت فشرده در این نواحی بود که کودهای شیمیایی را به صورت ناکارا و در اندازه های بیش از حد نیاز به کار برده بودند و لذا اکنون خاکهای کشاورزی انباشته از بعضی از عناصر غذایی شده بودند و نیازی به کوددهی مجدد نبود.
در کشورهای در حال توسعه تا دهه ۱۹۶۰ کودهای شیمیایی بیشتر برای گیاهان چندساله نظیر چای، قهوه، تنباکو، نخل روغنی و کائوچو استفاده می­شد و استفاده برای محصولات مزرعه ای کمتر بود. ولیکن در سالهای اواخر این دهه و دهه های بعد وقتی که اثر برجسته کودهای شیمیایی در افزایش عملکرد گیاهان زراعی سالانه برای کشاورزان پدیدار گشت، استفاده از کودهای شیمیایی نیز به سرعت گسترش یافت هرچند هنوز در بعضی از کشورهای کمتر توسعه یافته نظیر کشورهای منطقه صحرای آفریقا به دلیل مسائل اقلیمی و اقتصادی چنین توسعه ای رخ نداده است.
از دهه ۶۰ مصرف کودهای شیمیایی در کشورهای در حال توسعه کم و بیش گسترش یافته است و در مقایسه با نسبت ۱۲ درصدی از کل مصرف جهانی اکنون به سهم ۶۳ درصد از کل مصرف جهان رسیده است. در واقع رشد سریع جمعیت و کمبود مواد غذایی عاملی بوده که این کشورها را برای گام نهادن در این مسیر وادار نموده است.
بین سال ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۸ مصرف کودهای شیمیایی در جهان از ۱۲۰ میلیون تن به ۱۳۶ میلیون تن افزایش یافت یا به عبارتی به طور متوسط سالانه ۳ درصد رشد نموده است که در این میان سهم چین، کشورهای جنوب آسیا و آمریکای لاتین از این افزایش به ترتیب ۱۰، ۵ و ۲ میلیون تن بوده است. لیکن در کشورهای صحرای آفریقا مصرف کود شیمیایی همچنان در سطوح پایین باقی مانده است. اصولاً بین کشورهای مختلف تفاوتهای زیادی در مصرف کود شیمیایی وجود دارد به عنوان نمونه جدول زیر مصرف مجموع سه نوع کود شیمیایی اصلی (نیتروژن، فسفات و پتاس) را در کشورهای گوناگون و در رابطه با محصولات مختلف نشان می­دهد:

جدول ۱-۱ مقایسه مرف کود شیمیای در چند کشور

مأخذ: (IFA, 2000)
همان طور که ملاحظه می­شود مثلاً در مورد محصولی مانند برنج در حالیکه متوسط مصرف کود شیمیایی در کشور کره جنوبی ۳۲۰ کیلوگرم در هکتار است، کشاورزان کامبوجی به طور متوسط تنها ۴ کیلوگرم در هکتار کودشیمیایی برای تولید محصول برنج خود استفاده می­نمایند.
۲-۱- مصرف کودهای شیمیای و امنیت غذایی
با گسترش مصرف کودهای شیمیایی در جهان، صنعت تولید کود شیمیایی هم به صورت صنعتی جهانی درآمده است که به همان گستردگیش در کشورهای توسعه یافته، در کشورهای در حال توسعه نیز وسعت یافته است.

ماده اولیه تولید کودهای نیتراته، آمونیم است که می­توان آن را در هرکجا از طریق نیتروژن موجود در هوا و با صرف انرژی به دست آورد. از این رو نه تنها در کشورهایی که گاز طبیعی ارزان در اختیار دارند مانند کشورهای خاورمیانه و حوزه دریای کارائیب بلکه در کشورهایی که مراکز عمده مصرف این نوع کود هستند نظیر چین و جنوب آسیا نیز به نحو گسترده ای تولید می­شود.

تولید کننده های عده کودهای فسفاته، کشورهایی هستند که به منابع معدنی فسفات دسترسی دارند، آمریکا، جمهوریهای شوروی سابق، چین، آفریقا و خاورمیانه مراکز عمده تولید این نوع کود هستند. برخی از این کشورها، کشورهای در حال توسعه ای هستند که تولید کودهای فسفاته نقش مهمی در اقتصاد آنها دارد.

کود شیمیایی پتاس عمدتاً در کشورهای محدودی تولید می­شود به طوری که در سال ۱۹۹۶ روسیه و بلاروس به تنهایی ۲۳ درصد پتاس جهان را تولید می­کردند، کانادا ۳۵ درصد، اروپای غربی ۲۳ درصد و اردن و فلسطین اشغالی هم ۱۱ درصد کود پتاس جهان را تولید می­کنند.

اصول مسلم علم اقتصاد و تحقیقات علمی مختلف نشان می­دهد که سطح مصرف نهاده های تولید وابستگی زیادی به قیمت آن نهاده دارد. از اینرو در امر سیاستگذاری بخش کشاورزی، ابزارهای قیمتی همواره یکی از مهمترین و مؤثرترین ابزارهای سیاستی بوده­اند. سیاستی که در حال حاضر در مورد نهاده کودشیمیایی در کشور اجرا می­شود، سیاست پرداخت یارانه به این نهاده می­باشد. دولت به منظور کمک به کشاورزان و در جهت هدف رشد بخش کشاورزی، کودهای شیمیایی را به قیمت بسیار ارزان در اختیار کشاورزان قرار می­دهد.

پرداخت یارانه به نهاده های کشاورزی یک سیاست مرسوم در اکثر کشورهای جهان و به خصوص کشورهای در حال توسعه است. در واقع هدف اصلی از این کار، ترویج و ارتقاء نقش نهاده های مدرنی مانند کودهای شیمیایی است که می­تواند عملکرد محصولات زراعی را به نحو قابل توجهی افزایش دهد.

کشورهای در حال توسعه می­کوشند تا از این طریق غذای مورد نیاز جمعیت در حال رشد خود را تأمین کنند و در عین حال سطح درآمد و معیشت کشاورزان را نیز بهبود ببخشند و حتی از طریق ایجاد مازاد تولید محصولات کشاورزی، امکان صادرات این محصولات و کسب درآمد ارزی را نیز به وجود آورند.

تا سال ۲۰۲۰ جمعیت کنونی شش میلیارد نفری کره زمین به ۷ میلیارد نفر خواهد رسید. این افزایش شامل افزایش جمعیت چین از ۲/۱ میلیارد به ۵/۱ میلیارد نفر، جنوب آسیا از ۳/۱ به ۹/۱ میلیارد نفر و آفریقا از ۷/۰ به ۲/۱ میلیارد نفر خواهد بود. نرخ رشد جمعیت در آفریقا همچنان بالا خواهد بود و جمعیت بالا در چین و جنوب آسیا باعث می­شود که تمرکز افزایش جمعیت در دو دهه آینده در این سه منطقه باشد. IFPRI (1999) تخمین زده است که ۸۵ درصد از رشد تقاضا برای غذا ناشی از افزایش جمعیت طی سالهای ۱۹۹۵ تا ۲۰۲۰ در کشورهای در حال توسعه خواهد بود.

FAO هم معتقد است که علاوه بر ۸۴۰ میلیون نفری که در سال ۱۹۹۲ از سوء تغذیه رنج می­بردند، ۶۸۰ میلیون نفر دیگر هم تا سال ۲۰۱۰ به این جمعیت اضافه خواهد شد که ۷۰ درصد این جمعیت در منطقه صحرای آقریقا و جنوب آسیا و به خصوص بنگلادش زندگی خواهند کرد.

در آفریقا و خاور نزدیک تعداد گرسنگان افزایش خواهد یافت و تعداد کثیری از این افراد روستاییان فقیری خواهند بود که علیرغم وجود عرضه کافی مواد غذایی، درآمد لازم برای تأمین حداقل نیاز غذایی خودشان را نخواهند داشت. زنان و بچه ها آسیب پذیرترین اقشار از این فرایند افزایش فقر خواهند بود و همه این مسائل ضرورت توجه به سیستمهای توسعه یافته کشاورزی که درآمد پایداری برای کشاورزان ایجاد کند را بیش از بیش نمایان می­سازد.

بر اساس تحقیقان مؤسسه تحقیقاتی سیاست بین المللی غذا IFPRI (1997) بین سالهای ۱۹۹۳ تا ۲۰۲۰؛ تقاضای جهانی غلات بیش از ۴۱ درصد افزایش خواهد یافت و این افزایش در کشورهای در حال توسعه شدیدتر خواهد بود به نحوی که تقاضای غلات برای مصارف غذای انسان ۴۷ درصد و برای مصارف خوراک دام ۱۰۰ درصد افزایش خواهد یافت. در مورد محصولات دیگر نیز این رشد تقاضا وجود خواهد داشت.

از سوی دیگر درآمد هم رشد خواهد کرد و رشد درآمد سریعتر در کشورهای در حال توسعه همزمان با توسعه شهرنشینی در این کشورها باعث خواهد شد که تقاضا برای غذاهایی نظیر گوشت قرمز که وابسته به تولید علوفه و غلات هستند، افزایش یابد.

همه این موارد نشانگر این است که باید به دنیال رشد تولید محصولات کشاورزی و به خصوص افزایش عملکرد تولید در واحد سطح بود. تحقیقات IFPRI (1999) نشان می­دهد در حالیکه جهان نیازمند رشد ۴۰ درصدی تولید غلات تا سال ۲۰۲۰ می­باشد سطح زیر کشت غلات تا این سال تنها ۵ درصد رشد خواهد کرد و لذا پیاده سازی سیستمهای زراعی مدرن که بتوانند عملکرد در واحد سطح را افزایش دهند به خصوص در مناطق کمتر توسعه یافته ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

در این بین تخمین سهم کودهای شیمیایی در تأمین نیازهای آینده غذایی بشر به سادگی نیست ولیکن صدها مطالعه ای که در این زمینه انجام شده و تعدادی از آنها ذکر شد بیانگر آن است که مصرف کودهای شیمیایی یکی از مهمترین فاکتورهای موجود برای تأمین این نیاز است.

Swaminathan (1997) در مقاله خود می­گوید: ” کودهای شیمیایی کلید امنیت غذایی برای ۳٫۱ میلیارد نفر هندی در ساتل ۲۰۲۵ می­باشد. هیچ کشوری قادر نخواهد بود بدون استفاده از کودهای شیمیایی، تولید محصولات کشاورزی خود را افزایش دهد. بر اساس پیش بینی محافظه کارانه ۳/۱ میلیارد نفر هندی در سال ۲۰۲۵، هندوستان به ۳۰ تا ۳۵ میلیون تن سه نوع اصلی کودشیمیایی (NPK) و ۱۰ میلیون تن کود از منابع طبیعی و ارگانیک برای تولید حداقل ۳۰۰ میلیون تن مواد غذایی در سال احتیاج خواهد داشت. دانشمندان نشانه های فزاینده ای از کمبود فسفر و پتاس در خاکهای کشاورزی یافته­اند به خصوص که با مصرف بی رویه کودهای نیتروژن دار به دلیل به هم خوردن نسبت تعادلی نیتروژن به فسفر و پتاسیم، این مسأله حادتر می­شود. همچنین نیاز به سولفور بری مزارع تولید دانه های روغنی و گیاهان خانواده لگومینه بیشتر احساس می­شود (IFA, 2000).

هر چند بر اساس چنین نظراتی، کشورهای در حال توسعه تصمیم گرفته­اند که به نهاده های کشاورزی و به خصوص کود شیمیایی، یارانه پرداخت کنند و از این طریق با پایین آوردن قیمت آن کشاورزان را به استفاده از کود شیمیایی ترغیب نمایند اما ارزان بودن بیش از حد نهاده ها می­تواند باعث استفاده بی رویه و بیش از حد بهینه از آن گردد. این مسأله ایست که منجر به وارد آمدن آسیبهای فراوان به محیط زیست می­گردد.

به هر حال امروزه استفاده از کود شیمیایی بخش جدایی ناپذیر از فرآیند تولید محصولات کشاورزی گردیده است و روند مصرف آن مرتباً در حال افزایش است. کودهای شیمیایی ترکیب عناصر موجود در خاک را به هم می­زنند و موجبات فرسایش خاک را فراهم می­کنند. از سوی دیگر ترکیبات نیتراته موجود در کودهای شیمیایی همراه با آب آبیاری یا باران شسته شده و پس از عبور از سطح خاک وارد آبهای زیرزمینی می­شود و مشکل آلودگی آبهای زیرزمینی را ایجاد می­کند. بخش دیگری از این املاح شیمیایی که در آبهای سطحی محلول گشته است وارد آب رودخانه ها، تالابها و دریاها می­شود. وجود این عناصر غذایی در آب سبب ازدیاد توده گیاهان و آبزیان کلروفیلدار موجود در آب گشته و به دلیل استفاده این توده از اکسیژن آب، سطح اکسیژن آب کاهش یافته و باعث مرگ سایر آبزیان و به خصوص ماهیها می­گردد. استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی همچنین باعث کاهش موجودات زنده خاک می­گردد و خاکهای کشاورزی را به زمینهای مرده و با حاصلخیزی بسیار پایین تبدیل می­کند.

همه این عوامل در کنار هم باعث می­شود که مصرف بی رویه کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی را یک خطر عمده برای محیط زیست بدانیم. لذا تأکید اصلی تحقیق حاضر بر تعیین سطح بهینه مصرف کودشیمیایی می­باشد.

فهرست
فصل اول: مقدمه. ۱
۱-۱- روند تاریخی مصرف کودهای شیمیایی… ۲
۲-۱- مصرف کودهای شیمیای و امنیت غذایی… ۶
۳-۱- روش تعیین مصرف بهینه کودهای شیمیایی… ۱۰
فصل دوم: مروری بر مطالعات انجام شده. ۱۲
۱-۲- مطالعات خارج از کشور. ۱۳
۱-۱-۲- نقش کودهای شیمیایی در عملکرد محصولات کشاورزی.. ۱۳
۲-۱-۲- نقش کودهای شیمیایی در تخریب محیط زیست… ۱۸
۳-۱-۲- روشهای کنترل، مدیریت و جایگزینی مصرف کودهای شیمیایی… ۱۹
۲-۲- مطالعات داخل کشور. ۳۰
۱-۲-۲- مطالعات مربوط به تعیین مصرف بهینه کودهای شیمیایی… ۳۰
۲-۲-۲- گزارشات آلودگی محیط زیست بوسیله کودهای شیمیایی… ۳۱
۱-۲-۲-۲-گزارش آلودگی خلیج فارس: ۳۲
۲-۲-۲-۲- گزارش آلودگی تالاب انزلی… ۳۳
۳-۲-۲-۲- گزارش تالاب شادگان و طرح نیشکر خوزستان.. ۳۴
فصل سوم: روش شناسی تحقیق.. ۳۷
۱-۳- مقدمه. ۳۸
۲-۳- تابع تولید.. ۳۹
۱-۲-۳- فرم کلی تابع تولید.. ۳۹
۲-۲-۳- تولید نهایی… ۴۰
۱-۲-۲-۳- بازدهی ثابت نسبت به مقیاس…. ۴۰
۲-۲-۲-۳- بازدهی صعودی نسبت به مقیاس…. ۴۲
۳-۲-۲-۳- بازدهی نزولی نسبت به مقیاس…. ۴۳
۴-۲-۲-۳- نواحی تولید.. ۴۵
۳-۲-۳- انواع تابع تولید.. ۴۷
۳-۳- سطح بهینه مصرف نهاده ها ۴۹
۱-۳-۳- شرایط حداکثرسازی تولید.. ۵۰
۲-۳-۳- شرایط حداکثرسازی سود. ۵۱
۳-۲-۳- تعیین نقطه بهینه اقتصادی.. ۵۳
۳-۳- تعیین سطح بهینه مصرف نهاده ها در تابع چند جمله ای با ریشه دوم. ۵۳
۱-۳-۳- خواص تابع چند جمله ای با ریشه دوم. ۵۴
۲-۳-۳- شاخص دیویژیا ۵۵
۳-۳-۳- شرایط حداکثرسازی سود. ۵۶
۴-۳-۳- رابطه تعیین سطح بهینه. ۵۸
۵-۳-۳- رابطه تعیین تغییر تولید و سود در سطح بهینه. ۵۸
۴-۳- داده ها ۶۰
۱-۴-۳- مصرف نهاده کود شیمیایی… ۶۰
۲-۴-۳- قیمت نهاده کود شیمیایی و محصول گندم. ۶۷
فصل چهارم: یافتههای تحقیق.. ۶۸
۱-۴-مقدمه: ۶۹
۲-۴-بخش اول: مصرف بهینه کود شیمیایی… ۷۰
۱-۲-۴- تاریخچه مصرف کودهای شیمیایی در ایران و جهان.. ۷۰
۱-۱-۲-۴- مصرف جهانی کود شیمیایی: ۷۰
۲-۱-۲-۴- قیمت کودهای شیمیایی در جهان.. ۷۳
۳-۱-۲-۴- مصرف کودهای شیمیایی در ایران.. ۷۵
۴-۱-۲-۴- توزیع انواع کودهای شیمیایی… ۷۸
۵-۱-۲-۴- تولید و واردات کودهای شیمیایی… ۷۹
۲-۲-۴- تعیین سطح بهینه اقتصادی با قیمتهای یارانهای.. ۸۲
۱-۲-۲-۴- توابع تولید گندم آبی در برخی از استانهای کشور. ۸۲
۲-۲-۲-۴- مقدار بهینه مصرف کود شیمیایی در تولید محصول گندم آبی… ۸۵
۳-۲-۲-۴- تغییر مقدار تولید و سود در صورت استفاده از سطح بهینه (گندم آبی). ۹۰
۴-۲-۲-۴-توابع تولید گندم دیم در برخی از استانهای کشور. ۹۳
۵-۲-۲-۴- مقدار بهینه مصرف کود شیمیایی در تولید محصول گندم دیم. ۹۶
۶-۲-۲-۴- تغییر مقدار تولید و سود در صورت استفاده از سطح بهینه. ۹۹
۳-۲-۴- تعیین سطح بهینه اقتصادی با قیمتهای جهانی (حذف یارانهها). ۹۹
۱-۳-۲-۴- مقدار بهینه مصرف کود شیمیایی در تولید گندم آبی (بدون یارانه). ۱۰۰
۲-۳-۲-۴ تغییر تولید و سود با قیمتهای جهانی (گندم آبی). ۱۰۴
۳-۳-۲-۴- مقدار بهینه مصرف کود شیمیایی در تولید گندم دیم (بدون یارانه). ۱۰۶
۴-۳-۲-۴ تغییر تولید و سود با قیمتهای جهانی (گندم دیم). ۱۰۸
۳-۴- بخش دوم: آثار زیست محیطی مصرف بی رویه کودهای شیمیایی… ۱۱۰
۱-۳-۴- مقدمه. ۱۱۰
۲-۳-۴- آلودگی خاک… ۱۱۳
۳-۳-۴- نتیروژن و فسفر در خاک… ۱۱۵
۴-۳-۴- آلودگی آبهای زیرزمینی به نیترات.. ۱۱۸
۱-۴-۳-۴- بیماری متهوگلوبین (Methemoglobinma) 123
۲-۴-۳-۴- خطرات نیترات موجود در هوا ۱۲۵
۳-۴-۳-۴- اثرات سمی نیترات و نیتریت بر حیوانات.. ۱۲۶
۴-۴-۳-۴- سرطان.. ۱۲۷
۵-۴-۳-۴- تجمع نیترات در محصولات کشاورزی.. ۱۲۸
۵-۳-۴- کاهش عملکرد ناشی از مصرف بی‌رویه کودهای ازته. ۱۳۱
۶-۳-۴- اثرات مصرف بی‌رویه کودهای ازته بر محیط زیست… ۱۳۳
۷-۳-۴- پیامدهای زیاده روی در مصرف کودهای شیمیایی فسفری.. ۱۳۴
۸-۳-۴- اثرهای سوء تجمع فسفر. ۱۳۵
۱-۸-۳-۴- مسمومیت فسفری.. ۱۳۶
۲-۸-۳-۴- کاهش عملکرد. ۱۳۶
۳-۸-۳-۴- اثر بر عناصر کم مصرف.. ۱۳۶
۴-۸-۳-۴- اثر بر فعالیت میکوریزا ۱۳۷
۵-۸-۳-۴- اثر بر جذب فلزات سنگین.. ۱۳۸
۶-۸-۳-۴- تنزل کیفیت محصول.. ۱۴۱
۷-۸-۳-۴- اثر بر محیط زیست: ۱۴۱
منابع فارسی: ۱۴۴
منابع لاتین: ۱۴۶