اصول تبلیغ دینی با تأکید بر انسان شناسی در قرآن

اصول تبلیغ دینی با تأکید بر انسان شناسی در قرآن

مقدمه
اگر به آیات قران وروایات اهل بیت (علیهم السلام) وجملات علمل وبزرگان دین مراجعه کنیم مراجعه کنیم پی خواهیم برد که مهمترین رسالت حوزه وروحانیت، تبلیغ دین اسلام است.اگرچه تحقیق وتدریس ،لازم وضروری است اما هردوی آنها مقدمه برای تبلیغ بهتر وصحیح تر می باشد. علاوه براین در جهان امروز که سردمداران واستعمارگران با ابزار تبلیغ وارتباطات،حرف اول را در جذب انسان ها به طرف اهداف خود اعم ازمذهبی ،فرهنگی،سیاسی ، اقتصادی و…می زنند. برحوزه لازم است تا در امر تبلیغ دین اسلام ناب، که خدای متعال در قرآن وعده جهانی شدن آن را داده است،تلاش خود را دو چندان کند.با توجه به این ضرورت ،در دهه اخیر، حوزه علمیه قم به امر تبلیغ به صورت یک تخصص مورد نیاز حوزه ، توجه کرده است وبه پرورش طلاب مبلغ تاسطح کارشناسی ارشد اقدام کرده است.

با تمام این تلاشها که در حوزه در مورد تبلیغ دینی صورت گرفته است هنوز هم نواقص زادی وجود دارد که باید تکمیل شود.تابه حال درمورد اصول وروشها ی مهارتی در امرتبلیغ ،خوب کار شده ،کتاب وجزوه تدوین شده واساتید زیادی هم در این زمینه تربیت شده تا جایی که در سراسر کشور در حوزه های علمیه معاونت تبلیغ تشکیل شده وبه آموزش مهارت های تبلیغی بین طلاب مشغول هستند.اما بنده با گذراندن تمام این دوره های تبلیغی وحتی چند دوره تدریس ،یکی از خلا های جدی در امر تبلیغ را نبودن یک سری اصول کلی محتوا سازی تبلیغی می دانم که براساس انسان شناسی تبلیغی ازمنظر قرآن تنظیم شده باشد .متاسفانه انسان شناسی ومخاطب شناسی که هنوز هم در حوزه ودانشگاه ازآن استفاده می شود که رکن اصلی تبلیغ به حساب می آید بر مبنای کتب اندیشمندان غربی است وپر واضح هست که این نوع انسان شناسی هم در محتوا سازی هم در روشهای تبلیغی تاثیرات منفی خواهد داشت.واثر تبلیغ دینی را کم می کند.

با توجه به اهمیت این موضوع در این تحقیق سعی شده است که ابتدا طبق آیات قرآن به یک انسان شناسی تبلیغی دست یابیم وببینیم که خدای متعال انسان را چگونه معرفی می کند وچه اوصافی را برای اوبرمی شمارد وچه محتوا هایی را در در مقابل این اوصاف به عنوان اصول تبلیغی بیان می کند که بتوان انها را اموزش داد.اگر این نوع تحقیقات بیشتر صورت گیرد ازآسیب سستی محتوا وبی تناسب وبی تاثیر بودن آن نسبت به مخاطبان در سطح کلی مبلغان جلوگیری شده وبه تولیدات محتوایی غنی ،مستند ومستدل در امر تبلیغ دست خواهیم یافت که متوان در حوزه تدریس کرد.وبه عنوان یک متن درسی برای امر تبلیغ ،در نظر گرفته شود.

روش کار در این تحقیق بدین گونه است که ابتدا درفصل اول به تعریف تبلیغ وانسان شناسی دینی پرداخته و هدف ما از اصول تبلیغ دینی پرداخته شده است. ودر فصل دوم ویژگی های مثبت انسان( که منشاء فطری دارد) که مورد ستایش خداوند است را مورد برسسی قرارداده و اصول تبلیغی مناسب با آنها را از دو منظر اصول تقویتی واصول هشدار دهنده بیان کرده ایم ودر فصل سوم ، ویژگی های منفی انسان( که منشاء طبیعی دارد) را مورد بررسی قرار داده واصول تبلیغی مناسب با انه را در دو حوزه علمی وعملی بیان کرده ایم . البته جا دارد بیش از این کار شود خصوصا در کشف اوصاف انسان در قرآن. ولی ما دراین جا به جهت هدف اصلی، که بیان اصول بوده از بیان جزئیات وروشها خوداری کرده ایم.البته در فصل آخر پیشنهاداتی را ارائه کرده ایم که جا دارد در مورد آنها مقالات ومقاله هایی نوشته شود.

–

طرح تحقیق
بیان موضوع: با توجه به اینکه قرآن کریم کامل ترین کتاب آسمانی برای هدایت بشریت است وبه فرموده خودش هرچیزی که برای هدایت انسان لازم است بیان فرموده است وبا توجه به اهمیت تبلیغ دین که وظیفه اصلی انبیا واولیا در قران شمرده شده است بهترین راهکارها ی امر تبلیغ دین را باید ازخود قران گرفت.اگر چه در این مورد تحقیقات فراوانی صورت گرفته است اما هرکدام به جوانب خاصی از امر تبلیغ پرداخته اند مثل شیوه های تبلیغی انبیا ,ویژگی های مبلغان در قران و….اما احساس می شود یکی از اموری که باید به آن بیشتر پرداخته شود شناخت انسان از منظر قرآن به عنوان یک مخاطب ورکن اصلی تبلیغ است

چراکه اگر انسان به خوبی شناخته نشود نمی توان به اصول کلی برای هدایت این انسان دست یافت. فراموش نشود که کتاب های انسان شناسی در قران فراوان است اما بیشتر به جنبه های مبانی انسان شناسی(هستی انسان) پرداخته است و به جنبه چگونگی انسان به این معنی که این انسان چه خصوصیات وصفاتی دارد یا در چه حالاتی به سر می برد ویا به عبارت دیگر شناخت صحیح مخاطب ازمنظر قرآن نپر داخته اند؛تا یک مبلغ به تواند به یک اصول کلی محتوای در برخورد با انسان ها دراوصاف وحالات مختلف دست یابد وخدایی نکرده به جای تبلیغ دین اسلام ناب ،به تبلیغ دستاوردهای خود بپردازد اگرچه از آیات وروایات هم استفاده کند.با توجه به این بیان ما دراین تحقیق در صدد شناخت اصول تبلیغ دینی براساس ویژگی های انسان در آیات قران هستیم واین اصول یا به صراحتا در ایات وروایات آمده یا از مضامین آنها استخراج می شود.

–

سابقه وضرورت تحقیق:
مورد ویژگی های انسان در قران به این عنوان خاص کمتر پرداخته شده است اگرچه از ابتدا که مفسران به امرتفسیر قران روی اورده اند در شرح وتفسیر آیات ،اجمالا به برخی از این ویژگی ها پرداخته اند البته برخی از علما مثل علامه طباطبایی ،شهید مطهری و علامه مصباح یزدی، کتابی هایی تحت عنوان انسان شناسی در قران دارند ولی کمتر به مقوله چگونگی انسان پرداخته اند وکمتر با نگاه تبلیغی به این ویژگی ها اشاره شده است . البته کتاب تفسیرا نسان به انسان علامه جوادی آملی در فصل جداگانه به اوصاف انسان تحت عناوین صفات نکوهیده وپسندیده به این ویژگی ها پرداخته است ودر تفسیر تنسیم تا آن مقدار که چاپ شده به این ویژگی ها ،بعضا مفصل پرداخته است. شاید بتوان گفت تنها منبعی که ویژگی ها انسان در قران را با نگاه دست یابی به اصول تبلیغی ، توضیح داده است، کتاب انسان در قران دکتر احمد بهشتی است که درادامه بیان ویژگی ها به راهکارهایی هم اشاره کرده است.البته کتاب اخلاق در قران ایت الله مکارم هم به برخی از این ویزگی ها به عنوان صفات اخلاقی پرداخته و راهکارهایی را ارائه کرده است.
ضرورت این تحقیق در حد ضرورت اصل تبلیغ می باشد چراکه تبلیغ بدون شناخت انسان و بدون تهیه محتوای مناسب برای او اگرچه بهترین شیوها وفنون تبلیغ را به کار ببندید اثر معکوس ومخرب خواهد داشت
وبا توجه به تخصصی شدن امر تبلیغ در حوزه ودانشگاه لازم است که به این موضوع تخصصی پرداخته شود؛ اگرچه در کتاب های غربیکه برمبنای تجربه نگاشته شده ؛ این مطالب پرداخته اند اما علاوه بر ناقصی های موجود،واشکالاتی مبنایی واصولی که برآنها وارد است، حجیت انها به اندازه کلام وحی وبیانات معصومین(علیهم السلام ) نمی باشد.واطمینان آور نیست . ضرورتی دیگر که برای این تحقیق می شود در نظر گرفت جلوگیری از کاربرد سلائق شخصی دربیان مطالب توسط مبلغان است ودر نهایت مبلغان با دستیابی به این تحقیق در امر محتوا سازی به قوائد کلی ومورد اعتماد دست می یابند.

–

فهرست
مقدمه ۱
فصل اول: ۴
کلیات وتعریف ۴
معنی لغوی و اصطلاحی تبلیغ ۵
تعریف تبلیغ در اسلام ۸
واژه های مقابل تبلیغ دینی ۱۰
۱propaganda- 11
۲Propagation- 12
۳Mission- 12
تبلیغ دینی وغیر دینی ۱۳
نسبت تبلیغ وتربیت: ۱۵
ضرورت و جایگاه تبلیغ ۱۷
۱-تبلیغ از منظر قرآن ۱۸
دستور به پیامبران ۱۸
۲-تبلیغ دینی ازمنظر معصومین (علیهم السلام) ۱۹
۳-تبلیغ از منظر علمای مسلمان ۲۰
۴-ازدیدگاه سیاست مداران غیر مسلمان ۲۲
تعریف انسان شناسی ۲۳
معنای لغوی و اصطلاح شناسی: ۲۳
انواع انسان شناسی ۲۴
انسان در اسلام ۲۵
اهمیت و ضروت انسان شناسی قرآنی برای مبلغان ۲۵
منظور از انسان شناسی در قرآن ۲۸
اصول تبلیغ دینی براساس انسان شناسی درقرآن ۳۰
فصل دوم ۳۱
ویژگی های منفی انسان در قرآن و اصول تبلیغی مناسب با آن ها ۳۱
* اصول تبلیغ دینی با تأکید بر انسان شناسی در قرآن ۳۲
* منظور از ویژگی های مثبت انسان در قرآن ۳۳
فطرت چیست؟ ۳۴
نظریه قرآن کریم: ۴۰
ویژگی های فطرت: ۴۲
* عوامل رشد و شکوفایی فطرت ۴۴
* پیروی از پیامبران ۴۵
* پیروی از عقل: ۴۵
* موانع رشد فطرت ۴۶
۱-هوای نفس : ۴۶
۲- دنیا گرایی: ۴۷
۳- شیطان: ۴۹
کرامت برای بشریت ۵۱
* کرامت در صورت و سیرت ۵۱
اقسام کرامت: ۵۲
اصول تبلیغی: ۵۳
الف:اصول تقویتی: ۵۴
۱- تقوا محوری: ۵۴
– ترویج روحیه شهادت طلبی ۵۴
ب:اصول هشداردهنده ۵۶
۱- جلوگیری ازحرکت نزولی انسان به طرف بعد حیوانیت: ۵۶
۲- هشدار دادن نسبت به عواقب مکر و نیرنگ نسبت به حق و اهل حق ۵۶
خلیفه اللهی ۵۷
در لغت و اصطلاح ۵۷
علت خلیفه اللهی بودن انسان: ۵۹
اصول تبلیغی ۶۰
اصول علمی ۶۰
الف: اصل رهائی از طبیعت پیش از مرگ: (موت اختیاری) ۶۰
ب: تقدم تزکیه بر تعلیم برای دست یابی به اسماء الهی . ۶۱
ج: اصل دوری از غفلت: ۶۲
بصیرت ۶۳
* تفاوت بصر و بصیرت ۶۴
تفاوت نظر و رؤیت ۶۶
اصول تبلیغی: ۶۷
*اصول تقویتی ۶۷
۱- ذکر خدا به هر شیوه ممکن و در هر جا ۶۷
۲- بیان سیره علما و هم نشینی با آنها: ۶۸
۳- تفکر، تدبر و خردورزی در همه امور خصوصاً در دین خدا: ۶۸
۴- زهد و عدم دلبستگی به دنیا: ۶۹
۵- انس با قرآن و معانی و معارف آن ۶۹
۶- تقویت اخلاص: ۷۰
اصل هشدار دهنده: ۷۱
غفلت: ۷۱
فصل سوم ۷۲
الف: ویژگی های منفی انسان در قرآن: ۷۳
* اوصاف بیان کننده طبیعت ۷۵
ضعیف بودن انسان: ۷۶
۱- شهوت جنسی: ۷۸
اصول تبلیغی مناسب ۷۹
اصل عملی: ۸۰
۲- مال دوستی: ۸۲
اصول تبلیغی: ۸۲
اصل علمی: ۸۳
اصل عملی: ۸۴
۳- حب جاه و مقام ۸۵
اصول تبلیغی: ۸۷
اصل علمی: ۸۷
اصل عملی: ۸۸
۱- هلوع: ۹۰
در لغت و اصطلاح ۹۰
ویژگی های منفی حاصل از حرص مذموم: ۹۳
اصول تبلیغی با توجه به ویژگی هلوع ۹۴
اصل عملی: ۹۷
۲- کم ظرفیت و خود محور: ۱۰۰
اصول تبلیغی مناسب ۱۰۳
اصلی عملی: ۱۰۴
۳- در مواجهه با اکرام نعمت ها و هنگام سختی ها و هنگام رفع بلاها عقیده اش متزلزل می شود. ۱۰۵
الف: ناامید در هنگام مواجهه با سختیها(قنوط و یئوس) ۱۰۵
ب: مغرور در هنگام دست یابی به نعمت بعد از سختی ۱۰۶
ج: در هنگام وفور نعمت، از خدا کنار می کشد و در هنگام سختی ها دعاهای طولانی دارد. ۱۰۷
د: خودخواه در برابر نعمتها: ۱۰۸
ﻫ: کفور،سرمست و ناسپاس به هنگام دستیابی به نعمت ها: ۱۱۰
و: فخور بودن هنگام مواجهه با سلامتی، نشاط و سرزندگی ۱۱۱
* اصول تبلیغی: ۱۱۲
اصول علمی : ۱۱۳
اصول عملی تبلیغی ۱۱۵
* ایثار هنگام نعمت و شکر هنگام سختی(فتوّت) ۱۱۶
۴- مجادله کننده: ۱۱۷
۵- عجول بودن ۱۲۱
اصول تبلیغی: ۱۲۲
اصول علمی: ۱۲۳
آگاهی دادن مخاطبان به حقیقت عجله و پیامدهای آن ۱۲۳
الف:عجله در دفع شر ۱۲۳
ج:تثبت وتانی در امور مادی وغیر عبادی ۱۲۴
۱- ناسپاس بودن (کنود) ۱۲۵
اصول تبلیغی: ۱۲۷
اصل علمی: ۱۲۷
۲- طغیانگر: ۱۲۹
عوامل طغیان ۱۳۳
مصادیق طغیان: ۱۳۴
اصول تبلیغی: ۱۳۴
اصول علمی: ۱۳۵
۱- توجه و اگاهی دادن مخاطب به علم الهی: ۱۳۵
۲- احساس نیاز به خدا: ۱۳۵
۳- یاد آخرت و عذاب های آن: ۱۳۶
۴- تزکیه و خودسازی ۱۳۶
۵- توجه به ضعف خود: ۱۳۶
۶- توجه به عواقب بد طغیان: ۱۳۷
اصول عملی: ۱۳۸
۱- استقامت در برابر دستورات خدا و رسولش و اهل بیت(علیهم السلام): ۱۳۸
۲- تواضع در همه رفتارهای فردی، اجتماعی ۱۳۸
۳- مداومت بر نماز: ۱۳۸
۳- غفلت ۱۳۹
* علائم غفلت ۱۴۱
اصول تبلیغی: ۱۴۳
اصول علمی: ۱۴۳
اصول عملی: ۱۴۴
۱- توصیه به عبرت گرفتن از تاریخ. ۱۴۴
۲- استمرار و دوام ذکر: ۱۴۴
۳- نماز با حضور قلب ۱۴۴
۴- تفکر در امور خیر: ۱۴۵
۵- تغییر محیط: ۱۴۵
۶- یقظه و بیداری ۱۴۵
فصل چهارم ۱۴۷
پیشنهادات: ۱۵۰