تحقیق درباره حدیث ثقلین

دانلود تحقیق و مقاله رایگان با عنوان تحقیق درباره حدیث ثقلین

حدیث ثقلین حدیثی بسیار مشهور و متواتر از پیامبر اسلام(ص) که می‌فرمایند: «من برای بعد از خودم کتاب خدا(قرآن) و عترتم یا همان اهل بیت(ع) را باقی می‌گذارم. قرآن و اهل بیت(ع) تا قیامت از هم جدا نخواهند شد…».

این حدیث را همه مسلمانان، شیعه و سنی، قبول دارند و در کتاب‌های حدیثی هر دو فرقه آمده است.
شیعیان با تکیه بر این حدیث لزوم امامت و عصمت امامان(ع) و نیز دوام امامت در همه زمان‌ها را ثابت می‌کنند.

متن حدیث
این حدیث در نقل‌های مختلف، با عبارت‌های گوناگون آمده است که محتوای همه آنها یکی است.
در اصول کافی که از کتب اربعه و اصلی شیعه است، آمده است:

«…إِنِّی تَارِک فِیکمْ أَمْرَینِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا- کتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَهْلَ بَیتِی عِتْرَتِی أَیهَا النَّاسُ اسْمَعُوا وَ قَدْ بَلَّغْتُ إِنَّکمْ سَتَرِدُونَ عَلَی الْحَوْضَ فَأَسْأَلُکمْ عَمَّا فَعَلْتُمْ فِی الثَّقَلَینِ وَ الثَّقَلَانِ کتَابُ اللَّهِ جَلَّ ذِکرُهُ وَ أَهْلُ بَیتِی‏…».

ترجمه: من در میان شما دو چیز باقی می‌گذارم که اگر آنها را دستاویز قرا دهید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترتم که اهل بیتم هستند.ای مردم بشنوید من به شما رساندم که شما در کنار حوض بر من وارد می‌شوید؛ پس من از شما درباره رفتارتان با این دو یادگار ارزشمند سؤال خواهم کرد، یعنی کتاب خدا و اهل بیتم.

سنن نسائی از صحاح سته اهل سنت این حدیث را چنین نقل می‌کند:

«… کأنی قد دعیت فاجبت، انی قد ترکت فیکم الثقلین احدهما اکبر من الآخر، کتاب الله و عترتی اهل بیتی، فانظروا کیف تخلفونی فیهما، فانهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض…».[۲]

ترجمه: زمان وفات من نزدیک شده است. من در میان شما دو شیء گران‌بها باقی می‌گذارم که یکی بزرگ‌تر از دیگری است، کتاب خدا و عترتم که همان اهل بیت(ع) است. پس بنگرید که چگونه با آن دو رفتار می‌کنید که آن دو از هم جدا نمی‌شوند تا آنکه در کنار حوض بر من وارد شوند.

منابع و سند حدیث

این حدیث جزو روایاتی است که مورد قبول علمای شیعه و اهل سنت است و از نظر سندی نمی‌توان در صدور آن اشکال کرد.

منابع اهل سنت

بنابر کتاب حدیث الثقلین و مقامات اهل البیت[۳] این حدیث را بیش از ۲۵ نفر از صحابه از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده‌اند.

نام برخی از این صحابه در ادامه می‌آید: [ادامه مطلب]

بحرانی صاحب کتاب غایة المرام و حجة الخصام نیز این حدیث را به ۳۹ طریق از کتاب‌های اهل سنت نقل کرده است.

بنابر نقل کتاب یادشده این حدیث در کتاب‌های مسند احمد، صحیح مسلم، مناقب ابن المغازلی، سنن ترمذی، العمدة ثعلبی، مسند ابی یعلی، المعجم الاوسط طبرانی، العمده ابن البطریق، ینابیع المودة قندوزی، الطرائف ابن المغازلی، فرائد السمطین، و شرح نهج البلاعه ابن ابی الحدید’ آمده است.[۲۴]

منابع شیعه

بنا به نوشته غایة المرام و حجة الخصام در منابع شیعه ۸۲ حدیث با مضمون حدیث ثقلین نقل شده است که در کتاب‌های الکافی، کمال الدین، امالی صدوق، امالی مفید، امالی طوسی، عیون اخبار الرضا، الغیبة نعمانی، بصائر الدرجات و بسیاری از کتب دیگر جمع‌آوری شده است.[۲۵]

تک‌نگاری‌ها

علمای شیعه به جز نقل حدیث ثقلین، به صورت مستقل نیز درباره آن کتاب‌هایی نوشته‌اند همانند:

حدیث الثقلین نوشته قوام‌الدین محمد وشنوی قمی، سعادة الدارین فی شرح حدیث الثقلین اثر عبدالعزیز دهلوی، به زبان فارسی، حدیث الثقلین اثر نجم‌الدین عسکری، حدیث الثقلین اثر سید علی میلانی، حدیث الثقلین و مقامات اهل البیت اثر احمد الماحوزی، به زبان عربی.

نرم‌افزار هوشمند درایة الثقلین

نوشتار اصلی: نرم افزار هوشمند درایة الثقلین

این برنامه نرم‌افزاری که به بررسی حدیث ثقلین اختصاص دارد، محصول اداره کل فناوری اطلاعات مجمع جهانی اهل بیت(ع) است.

زمان و مکان صدور حدیث

در اینکه پیامبر اسلام(ص) حدیث ثقلین را در چه زمان و مکانی بیان کرده‌اند، اختلاف است؛ مثلاً ابن حجر هیتمی گوید[۲۶] رسول اکرم این حدیث را در بازگشت از فتح مکه، در راه طائف گفته‌اند؛ اما دیگران زمان و مکان آن را متفاوت از این دانسته‌اند.

با تأمل در این موارد، می‌توان برخی از آنها را گزارشی از پیشامدی واحد دانست؛ اما قطعاً درباره برخی دیگر نمی‌توان چنین داوری کرد؛ زیرا به‌صراحت نشان می‌دهند پیامبر اکرم(ص) در مکان‌های متعدد و مناسبت‌های گوناگون، به‌ویژه در آخرین روزهای زندگی، بارها به مقام این دو گوهر ارزشمند (قرآن و اهل بیت) توجه داده است.[۲۷]

برای زمان و مکان صدور این حدیث، موارد زیر آمده است: [ادامه مطلب]

سنت یا عترت؟

در برخی از منابع اهل سنت به جای عبارت «‌عترتی‌» در حدیث ثقلین، کلمه «‌سنّتی‌» آمده است.[۳۸] گفتنی است چنین نقل‌هایی بسیار نادر است و خود اهل سنت نیز به آن توجهی نکرده‌اند؛ چرا که این حدیث با چنین عبارتی در منابع معتبر اولیه نیامده است و متکلمان اهل سنت در نزاع‌های کلامی بین مذاهب، به آن توجه نکرده‌اند.

عترت چه کسانی‌اند؟

در بیشتر نقل‌ها، عبارت «‌اهل بیت(ع)»، برای توضیح «‌عترت‌» آمده است؛ اما در برخی نقل‌ها فقط عترت [۳۹] و در برخی دیگر فقط اهل بیت(ع)[۴۰] آمده و در پاره‌ای موارد سفارش به اهل بیت(ع) تکرار شده است.[۴۱]

در برخی نقل‌های شیعه از حدیث ثقلین، در توضیح اهل بیت(ع)، به دوازده معصوم(ع) اشاره شده است.[۴۲]

اهمیت حدیث

علمای شیعه در بسیاری از کتاب‌هایشان این حدیث را نقل کرده، با استفاده از آن به تحکیم عقاید شیعه پرداخته‌اند. میرحامد حسین کنتوری (هندی، متوفی ۱۳۰۶) فصلی جامع در عَبِقات الانوار (جلد۱تا۳) به این حدیث و راه‌های نقل آن اختصاص داده و بااستناد به منابع اهل‌ سنت، به معرفی اهمیت این حدیث پرداخته است. او در بحث امامت، این حدیث را بر تمام احادیث مقدم کرده است.

از این حدیث چند نکته مهم را می‌توان اثبات کرد که جزو باورهای شیعه‌اند.

لزوم تبعیت از اهل بیت(ع)

در این روایت، اهل بیت(ع) در کنار قرآن قرار داده شده‌اند و همان‌طور که بر مسلمانان تبعیت از قرآن لازم است، تبعیت از اهل بیت(ع) نیز لازم است.

عصمت اهل بیت(ع)

دو نکته در حدیث ثقلین در اثبات‌ عصمت اهل بیت(ع):

تأکید بر اینکه اگر از قرآن و اهل بیت(ع) پیروی کنید، گمراه نخواهید شد. این نکته نشان می‌دهد در آموزه‌های اهل بیت(ع) خطایی وجود ندارد.

همراه‌کردن قرآن با اهل بیت(ع) است. از آنجا که به اجماع همه مسلمانان هیچ اشتباهی در قرآن راه ندارد، پس در ثِقل دیگر نیز اشتباهی وجود نخواهد داشت.

برخی از محققان اهل سنت نیز دلالت حدیث ثقلین را بر طهارت و پیراستگی اهل بیت(ع) از آلودگی و خطا پذیرفته‌اند.[۴۳]

لزوم دوام امامت

در متن حدیث نکاتی وجود دارد که بر اساس آن می‌توان لزوم همیشگی‌بودن امامت را ثابت کرد.

نخست همراهی اهل بیت(ع) با قرآن با توجه به این نکته که قرآن منبع ابدی هدایت در اسلام است. پس همیشه فردی از اهل بیت(ع) نیز همراه قرآن وجود خواهد داشت که به او مراجعه شود.

دوم آنکه پیامبر(ص) تأکید کرده‌اند این دو تا کنار حوض کوثر از هم جدا نمی‌شوند.

سوم آنکه پیامبر(ص) فرموده‌اند اگر این دو گران‌سنگ را دستاویز قرار دهید، تا ابد گمراه نخواهید شد.

امام زرقانی مالکی، از علمای اهل سنت، در شرح المواهب،[۴۴] از علامه سمهودی نقل می کند: از این حدیث فهمیده می‌شود که تا قیام قیامت کسی از عترت که شایستگی تمسک به او باشد وجود دارد، تا ترغیب مذکور در این حدیث بر او دلالت کند، همچنان که کتاب [یعنی قرآن] چنین است؛ از این رو اینان [یعنی عترت] امان زمینیان‌اند و چون بروند زمینیان می‌روند.[۴۵]

مرجعیت علمی اهل بیت(ع)

از آنجا که قرآن منبع اصلی عقاید و احکام عملی همه مسلمانان است و این حدیث نیز اهل بیت(ع) را همراه جدایی‌ناپذیرِ قرآن معرفی می‌کند، به‌سادگی می‌توان نتیجه گرفت اهل بیت(ع) نیز مرجع علمی‌ای خطاناپذیر در همه زمینه‌های علوم اسلامی‌اند.

سید عبدالحسین شرف الدین در بحثی که با شیخ سلیم بُشری داشته است ـ در کتاب المراجعات ـ به‌خوبی مرجعیت علمی ائمه(ع) و لزوم تبعیت از آنان را ثابت کرده است.[۴۶]

حدیث ثقلین و تقریب مذاهب

چنان‌که گفتیم، حدیث ثقلین مورد قبول شیعه و سنی است. تا کنون گفتگوهای درباره این حدیث شده که موجب همگرایی و تقریب مذاهب اسلامی شده است، از جمله بحث و گفتگوی سید عبدالحسین شرف الدین با شیخ سلیم بُشری از علمای اهل سنت. این گفتگو در کتاب المراجعات آمده است. توجه جدی آیت اللّه بروجردی به این حدیث نیز ادامه حرکتی بود که شرف الدین آغاز کرده بود.[۴۷]