مقاله ازدواج و طلاق

مقاله ازدواج و طلاق

چکیده
عدم توازن نسبت های جنسی در سنین اصلی ازدواج پدیده ای ست که از یک سوء در اغلب کشورهای درگیر جنگ دوم جهانی و از سوی دیگر در کشورهای در حال توسعه ای که مراحل گذار دموگرافیک را با شتاب طی کرده اند، مشاهده شده است. به عبارت دقیق تر در هر جامعه ای که بخش قابل ملاحظه ای از زنان یا مردان آن در سنین اصلی ازدواج به هر علت (اعم از جنگ یا مهاجرت) در دسترس نباشند عدم توازن در تعداد دو جنس ایجاد شده و پدیده عدم تناسب در عرصه فرصت ازدواج به وجود می آید.

این مقاله با مروری بر دیدگاه ها و نتایج تحقیقات جمعیت شناسان در باره چگونگی پیدایی این پدیده در جوامع مختلف، چگونگی شکل گیری مضیقه ازدواج در ایران را با استفاده از نتایج سرشماری های ۱۳۴۵ تا ۱۳۷۵ ایران بررسی کرده است.

نتایج بررسی بیانگر آن هستند که طی سه سال اخیر همراه با تغییر در میانگین سن ازدواج زنان، در ترکیب سنی افراد ازدواج نکرده نیز تغییرات اساسی به وجود آمده است. عدم توازن نسبت های جنسی افراد ازدواج نکرده با در نظر گرفتن میانگین فاصله سنی دو جنس هنگام اولین ازدواج در دهه ۷۵ـ ۱۳۶۵ شدت یافته و به رشد فزاینده تفاوت تعداد این گروه از زنان در قیاس با مردان انجامیده است و در حالی که جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر در طول این سی سال ۷/۲ برابر افزایش یافته، فزونی زنان ازدواج نکرده در سنین اصلی ازدواج ۱۲ برابر شده است. با بررسی سناریوهای مختلف در الگوهای سنی ازدواج مشخص شد که در صورت ازدواج مردان با زنان مسن تر از خود این تفاوت تقریباً از میان می رود و با گزینش افراد همسال برای ازدواج نیز این تفاوت تا حدی کاهش می یابد.

مقدمه
تغییرات سریع جمعیت شناختی طی دهه های اخیر موجد پدیده های اجتماعی نوینی شده اند و جوامع مختلف متناسب با مقتضیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خود ساز وکارهای متفاوتی را برای مواجهه با آنها اختیارکرده اند. افزایش طول عمر، گسترده شدن تفاوت های دو جنس در مرگ و میر، کاهش باروری، سالخوردگی جمعیت و کاهش بعد خانوار نمونه هایی از این تغییرات هستند که به دنبال طی مراحل گذار جمعیتی در جوامع توسعه یافته رخ داده اند و در کشورهای در حال توسعه نیز کم و بیش در حال وقوعند.

عدم توازن نسبت های جنسی درسنین اصلی ازدواج نیز پدیده ای ست که از یک سو در اغلب کشورهای درگیر جنگ دوم جهانی و از سوی دیگر در کشورهای درحال توسعه ای که مراحل گذار دموگرافیک را با شتاب طی کرده اند، مشاهده شده است. به عبارت دقیق تر در هر جامعه ای که بخش قابل ملاحظه ای از زنان یا مردان آن در سنین اصلی ازدواج به هرعلت ( اعم از جنگ یا مهاجرت…) دردسترس نباشند عدم توازن در تعداد دو جنس ایجاد شده و پدیده مضیقه ازدواج۱ به وجودمی آید. در۵۰ سال اخیر این مضیقه به ویژه در کشورهای در حال توسعه عمدتاً به زیان زنان بوده و پیامد های وسیعی را موجب شده است.

مقاله حاضر با مروری بر دیدگاه ها و نتایج تحقیقات جمعیت شناسان در باره ی چگونگی پیدایی این پدیده در جوامع مختلف کوشیده است با استفاده از نتایج سرشماری های ۱۳۴۵تا ۱۳۷۵ ایران، تصویری از چگونگی شکل گیری عدم توازن در تعداد دو جنس در سنین ازدواج در کشور را ارائه دهد و با بررسی نسبتهای جنسی برحسب وضعیت زناشویی و ساختن سناریوهای مختلف، کارایی یا عدم کارائی راه حلهای دموگرافیک برای کاهش این معضل را ارزیابی کند.

پیشینه موضوع
با پایان یافتن جنگ جهانی دوم افزایش شدیدی در نرخ موالید برخی از کشورها پدید آمد که غالباً از آن با اصطلاح baby boom یاد می کنند. دخترانی که متعلق به نسلهای این دوره بودند پس از رسیدن به سنین ازدواج دریافتند در گروه سنی مناسب برای پیوند با آنها به تعداد کافی مرد وجود ندارد ( شرایک و سیکل[۱] ، ۱۹۷۶ : ۵۶۶ )، زیرا مردهای در سنین اصلی ازدواج یا همسال آنها یا کوچکتر از آنها بودند. این پدیده که به دلیل عدم توازن در تعــداد دو جنــس [۲]به وجود می آید، مضیقه ازدواج نام گرفت و به وضعیتی اشاره دارد که در آن یک جنس ( جنس در مضیقه قرار گرفته) با مجموعه ای کمتر از نیاز برای انتخاب شریک بالقوه ازدواج خود روبه رو می شود (کارمایکل،[۳] ۱۹۸۸ :۱۳ ). برای نمونه در فرانسه، زناشویی نسلهایی که در ۱۹۶۴ یا بعد از آن به دنیا آمدند از عدم توازن شدید میان این نسلها و نسلهای بلافاصله قبل از آنها تأثیر می گرفت که منشاء آن بالا رفتن نرخ موالید بود* برعکس این دوره، زناشویی زنان فرانسه که طی سالهای ۱۹۰۰ ـ ۱۸۹۶ متولد شده بودند، اساساً از تلفات جنگ در سالهای ۱۹۱۸ ـ۱۹۱۴ ( جنگ جهانی اول ) تأثیر می گرفت که به جنس مذکر محدود بود ( هانری،[۴]۱۹۷۲: ۴۸).

اکرز[۵] در بررسی همین وضع در ایالات متحده طی سالهای ۱۹۶۶ ـ ۱۹۵۳ متوجّه شد که احتمال ازدواج برای مردان افزایش و برای زنان کاهش یافته است ( اکرز ،۱۹۶۷: ۹۰۸). تاکر[۶] نیز معتقد است که قبل از قرن بیستم به دلیل الگوهای مهاجرت به آمریکا و مرگ و میر بیشتر زنان، کمبود این جنس در سنین ازدواج محسوس بوده اما افزایش شدید در موالید امریکا (baby boom ) طی سالهای ۱۹۵۷ ـ ۱۹۴۵ و تمایل زنان به ازدواج با مردان ۲ تا ۳ سال مسن تر، موجب بروز مضیقه ازدواج در این کشور شده است ( تاکر، ۴:۱۹۹۶ ).

فهرست منابع
۱ـ امیر خسروی، ارژنگ (۱۳۶۷)، ”بررسی ازدواج وطلاق در کشور” ، مجموعه مقالات سمینار جمعیت وتوسعه درمشهد، {محل انتشار وناشر نامعلوم }،ص۲۴۶-۲۲۷ .
۲ـ امیر خسروی، ارژنگ و یدالله فرهادی (۱۳۷۲)، ”عدم تعادل در عرضه و تقاضای ازدواج” ، جمعیت ، شماره ۵ و۶ ،ص۱۲۷-۹۳ .
۳ـ پرسا، رولان (۱۳۷۴) ، آنالیز جمعیت شناختی.ترجمه اسدی، خسرو، تهران ، سمت.
۴ـ زنجانی، حبیب الله و طه نوراللهی (۱۳۷۹) ، جداول مرگ و میر ایران برای سال ۱۳۷۵، مؤسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، ص۸۲-۵۹ .
۵ـ سازمان ملل متحد (۱۳۷۲)، ۱۹۹۴ سال بین المللی خانواده ،ترجمه فرشیده میر بغدادآبادی،کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان ،جمهوری اسلامی ایران
۶ـ میرزایی محمد (۱۳۷۸) ، ” جمعیت وتوسعه پایدار” ، جمعیت ، توسعه و بهداشت باروری ،تهران: نشر و تبلیغ بشری ،ص۸۵-۷۰ .