دانلود مقاله شهرستان اشکذر

دانلود مقاله شهرستان اشکذر

اشکذر
در مورد تاریخ سکونت گزینی در اشکذر همانطور که قبلاً گفته شد بنای اولیه شهر اشکذر به زمان اشکانیان باز میگردد. احمد بن حسین علی کاتب یزدی مولف کتاب تاریخ جدید یزد می نویسد: در زمان اشکانیان اشک بن زال ( اشکین زال) که از ملوک الطوایف بود اشکذر را ساخت. بنابراین با توجه به مطالب فوق اشکذر در زمان اشکانیان بوجود آمده است که قدمت آن به حدود ۲ هزار سال می رسد، گرچه عده ای بر این باورند که اشکذر قدیمی تر از آنچه گفته شده است، می باشد و معتقدند بنای اولیه اشکذر بعلت هجوم شن های روان در دل خاک مدفون گردیده است.

قبل از بوجود آمدن اشکذر مردم در اسفنجریه که از اسکندریه گرفته شده است زندگی می کرده اند. این قریه در نزدیک اشکذر در سمت جنوب غربی آن، واقع شده است لیکن امروز به دلیل حرکت شن و طوفانهای شدید در زیر خاک مدفون گردیده بطوریکه امروز قابل شناسائی نیست.

در جامع مفیدی و جامع الخیرات نیز آمده است: این که در محلی در حدود یک فرسخی آثار آبادی قدیم تلهایی که بر آنها ساختمان بوده است وجود دارد که گفته می شود بنیان گذار آن اسکندر بوده است و مردم این محل را اسکندریه می نامند، که همان اسفنجرد مذکور در تواریخ یزد است.

از جمله ((جعفری)) در تاریخ جدید یزد آن را نزدیک مجومرد فعلی ذکر می کند ((اسفنجرد)) در عصر صفوی به کلی متروک و ویرانه گردیده است محمد مستوفی در کتاب جامع مفیدی اینگونه توضیح میدهد:

این محل واقع است در میان ریک عزآباد بوده و در نهایت آبادی و قلعه ای داشته است به غایت محکم. مجاهدان و هموطنانش در کمال صلاح و پرهیزگاری، حضرت شیخ ربانی و قطب همدانی، شیخ فخرالدین که آوازه کشف و کراماتش از شرق به غرب رسیده اسفنجردی الاصل بوده است. این محل بدلایلی خراب و مجاورانش متفرق گردیده اند. لذا زمانیکه اشکذر بنا شده از روستاهای همسایه آن همین اسفنجریه بوده است و دیگر محله های موجود مانند مجومرد و فیروزآباد و چرخاب هنوز تا آن موقع وجود نداشته اند.

بنای وجودی اشکذر با احداث قناب کبیر بدست اشک بن زال آغاز و شروع به رشد می نماید و مردم آن در آمال خوشی و آبادانی به کشاورزی می پردازند، این قنات از زمان احداث حدود ۱۲۰ قفیر آب داشته و اراضی بسیاری را به زیر کشت می برده است.

حمله شنهای روان به اشکذر موجب ترک محل توسط مردم و مهاجرت به سایر نقاط
( در صورت توانائی)  لاتآ آ”لالاآن هیا خایها هیاشآ       و در غیر اینصورت به ساخت خانه ای در همان نزدیکی اقدام کرده اند. امروز اگر کسی مسجد جامع ( جمعه) اشکذر را در میان جنگلهای تاغ و کز بنگرد تعجب خواهد کرد که چرا اینجا محل اصلی و مرکز اشکذر بوده با وجود سابقه زیاد آن و وجود مزارع کشاورزی کمتر از مناطق اطراف توسعه یافته است.

سیر تحول شهر اشکذر
همانگونه که قبلاً گفته شد حرکت شنهای روان موجب تخلیه اسفنجریه و زیر خاک رفتن آن می گردد. همچنین ناامنی نیز موجب مهاجرت روستائیان به سایر مناطق و بافت اشکذر نیز در جهت شمال شرق درست در جهت باد توسعه می یابد. در همین زمان مردم  مسجد جمعه را در حاشیه جاده موسوم به شاهی می سازند که محل ساختمان آن و ورودی آن طوری بوده که از روستاهای دیگر نیز به این محل می آمده اند و علائق مذهبی آنها به این مسجد سبب کشش آنها جهت ادای نماز جمعه و مراسم مذهبی در این مسجد می گردیده است که ضمن ادای مراسم مذهبی خرید و فروش و تجارت توسط مردم در این محل رونق می گیرد. در دوره صفویه بدلیل رقابت مومنین، ساخت مساجد و سایر اماکن مذهبی مانند حسینیه ها تجلی بیشتری می یابد، لذا در سمت شرق روستا، حسینیه سفید، مسجد خواجه در فاصله ۱۵۰ متری مسجد و حسینیه حاج رجیعلی ساخته می شود که قدمت آن به همان اندازه است. ساخته شدن مساجد در شرق روستا نشاندهنده هدایت روستا از غرب به شرق بوده بطوریکه عملاً سمت غربی کم کم به زیر شن می رود. امروزه قلعه و مسجد جمعه به کلی از اشکذر جدا شده و مسجد جمعه کاملاً آسیب دیده و قلعه آن نیز در حال نابودی است. حرکت شنهای روان در مرحله بعد سبب حرکت طبیعی جمعیت از شمال غربی به طرف شرق می گردد. بدین معنی که مردم خانه ای مورد هجوم شن را کم کم رها نموده و به طرف باغات روی می آورند. در این دور محلات پشت باغ شکل می گیرد.

در ۳۵ سال اخیر فشار شنهای روان سبب ترک محل زندگی از سوی مردم و مهاجرت آنان به طرف شهرهای دیگر و یا انتقال از توده و اطراف مسجد جمعه به باغ بالا و حکیم آباد گردیده است. اما قسمت محله پشت باغ کاج و حسینیه آب و حسینیه بخشداری (۱۷ شهریور) به رشد خود ادامه میدهد. بدنبال این وضعیت کم کم بیشترین قسمت محله ((توده)) در زیر شن مدفون گردیده بطوریه فقط بامها از خارج نمایان می باشد. تا اینکه با اقدامات بیابان زدائی و تثبیت شن های روان مهاجرین کم کم به محل خود بر می گردند. و شنهای داخل قسمتی از محله را تخلیه و زندگی دوباره در «توده» را از سر می گیرند بطوریکه جمعیت آن در حال حاضر قابل توجه است.

در مرحله بعد پس از جابجائی جاده موسوم به سنتو و نزدیک تر شدن جاده به اشکذر راه به جاده اصلی گشوده می گردد و در حاشیه مسیر تا جاده اصلی خیابان احداث می شود و مردم به صورت پراکنده در حاشیه خیابان خانه و مغازه می سازند.

ویژگیهای جمعیتی  و اجتماعی:
مقدمه:
یکی از عناصر اصلی در هر برنامه ریز اقتصادی، اجتماعی مطالعات جمعیتی است. لذا آگاهی بر ویژگیهای یک جمعیت مانند توزیع، تراکم، ساختمان و میزان مرگ و میر، مهاجرت، میزان شهرنشینی و روستا نشینی، فعالیت و اشتغال و سواد و … در طرح ریزی برنامه های اقتصادی، اجتماعی به منظور جهت گیری سیاستهای ملی دارای اهمیت ویژه ای است. و طراحان برنامه ها ناگزیرند به روابط متغیر موجود میان کلیه عواملی که در تحولات اجتماعی و اقتصادی جامعه تأثیر می گذارند توجه نمایند.

شاید مهمترین متغیری که برنامه ریزان می بایستی مبنای کلیه محاسبات خود قرار دهند جمعیت و دگرگونیهای آن در گذشته و حال و آینده است. بنابراین در جهت دستیابی به این کمیتها و کیفیت ها و تناسبات و تعیین دقیق حرکات  و نوسانات جمعیت و علل آنها جهت تنظیم برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی لازم و ضروری است.

جمعیت:
شهر اشکذر که در سال ۱۳۴۲ عنوان شهر به خود گرفته است از ترکیب روستاهای اشکذر (توده) و  فیروز آباد و رضوانشهر که امروزه هر یک بعنوان یکی از محلات شهر محسوب می گردد بوجود آمده است. گرچه هر یک از محلات مذکور خود به چند محله کوچکتر تقسیم شده اند.

جمعیت شهر اشکذر در سال ۱۳۴۵بالغ بر ۲۷۸۹نفر بود که در سال ۱۳۵۵ به ۶۱۷۷نفر و در سال ۱۳۶۵ به ۱۰۵۵۸ نفر و در سال ۱۳۷۵ به ۱۳۵۳ نفر و نهایتاً در سال ۱۳۸۰ به ۱۲۵۹۹ نفر با توجه به آمار خانه بهداشت رسیده است.

آمارهای مذکور بیانگر رشد مداوم شهر می باشد لیکن این رشد یکسان نبوده است بطوریکه کمترین رشد مربوط به دهه ۷۵-۶۵ و بیشترین رشد مربوطه به دوره پنج ساله ۶۵-۵۵ بوده است.

از جمعیت ۱۲۵۹۹ نفر شهر در سال ۱۳۸۰،۶۸۳۵ نفرشان در محلات اشکذر (توده و محلات وابسته) و بقیه ( ۵۶۷۴ نفر) در محلات رضوانشهر و فیروزآباد پراکنده گردیده‌اند.

دین و زبان:
اکثریت جمعیت شهر اشکذر مسلمان و شیعه اثنی عشری می باشند. ایمان و پای بندی مردم استان یزد بویژه روستائیان آن در طول تاریخ چنان محکم و عمیق بوده است که منطقه به دارالعباده معروف شده است.

تنها اقلیت مذهبی در منطقه زرتشتیان می باشند که در علی آباد اشکذر زندگی می کنند. گرچه در گذشته جمعیت زرتشتیان در منطقه بیشتر بوده لیکن امروزه به دلایل مختلف مهاجرت کرده اند. برخی از روستاهای زرتشتی نشین منطقه مانند جعفر آباد، بهرام آباد امروزه متروک و خالی از سکنه شده اند. لازم به ذکر است که در گذشته تعداد یهودی نیز در منطقه در روستای علی آباد در کنار زرتشتیان زندگی می کرده اند.

زبان مردم اشکذر فارسی است که به لهجه محلی خود سخن می گویند. زرتشتیان به لهجه خود گفتگو می کنند که احتمالاص به زبان فارسی باستان نزدیک است.

آموزش و سواد:
از گذشته دور در منطقه اشکذر مکتبخانه هایی جهت تعلیم قرآن و علوم و دینی و خواندن کتاب نقش داشته اند. در سال ۱۳۰۳ اولین مدرسه دولتی در صدر آباد و بعدها مدارس خانقاهی اشکذر، شرف الدین فیروز آبادی تأسیس می گردد. در سال ۱۳۳۵ نمایندگی آموزش و پرورش به منطقه اشکذر داده می شود. با افزایش جمعیت و توسعه امر آموزش و پرورش در سال ۱۳۵۰ نمایندگی آموزش و پرورش به منطقه تبدیل می گردد. تعداد دانش آموزان شهر اشکذر در سال ۱۳۸۰ بالغ بر ۳۳۴۰ نفر طبق آمار آموزش و پرورش منطقه اشکذر می باشند.

تراکم:
وسعت محدوده قانونی شهر اشکذر بالغ بر ۲/۱۱۱۸ هکتار میباشد و جمعیت آن در سال ۱۳۷۵ برابر ۱۳۵۳ نفر بوده بنابراین تراکم جمعیت در آن ۱/۱۰ نفر در هکتار است. که این رقم در سال ۱۳۸۰ به ۳/۱۱ نفر در هکتار رسیده است.

تراکم مذکور در تمام سطح شهر یکسان نبوده و این وضعیت متأثر از عوامل چندی نظیر زمان شکل گیری و نحوه توسعه کالبدی محلات و نوع اشتغال افراد ساکن در آن می باشد. بطوریکه پر تراکم ترین محله شهر اشکذر محله پشت باغ کاج با تراکم ۷۸ نفر در هکتار و کم تراکم ترین آن محله خیابان امام با ۱۰ نفر در هکتار محاسبه شده است. جدول شماره ۲۸ نمایانگر تراکم جمعیت در محلات شهر اشکذر می باشد.

فهرست مطالب
شهر اشکذر ۵
۱- سیر تحول شهر اشکذر ۷
۲- ویژگیهای جمعیتی و اجتماعی ۹
۱-۲- مقدمه ۹
۲-۲- جمعیت ۹
۳-۲- دین و زبان ۱۰
۴-۲- آموزش و سواد ۱۱
۵-۲- تراکم ۱۱
۶-۲- سیر تحول جمعیت ۱۳
۷-۲- ترکیب سنی و جمعیت ۱۶
۸-۲- ترکیب جنسی ۱۹
۵- ویژگیهای جغرافیائی و اقلیمی شهر ۲۱
۱-۵- توپوگرافی و شیب ۲۱
۲-۵- منابع آب ۲۱
دما ۲۲
۶- ویژگیهای اقتصادی ۲۶
۱-۶- مقدمه ۲۶
۲-۶- کشاورزی و دامپروری ۲۷
۳-۶- خدمات ۲۹
اشتغال ۳۲
۶-۴- درآمد و هزینه و اعتبارات شهرداری اشکذر ۳۴
۷-۴- ویژگیهای کالبدی ۳۷
۱-۷-۴- ساخت فیزیکی شهر اشکذر ۳۷
۲-۷-۴- محلات اشکذر ۳۸
مسکونی ۴۳
آموزشی ۴۵
آموزش ابتدائی ۴۶
آموزش راهنمایی ۴۹
آموزش متوسطه ۵۰
ورزشی ۵۲
فرهنگی – مذهبی ۵۲
تجاری – خدماتی ۵۳
اداری ۵۳
تأسیسات و تجهیزات شهری ۵۴
نظامی انتظامی ۵۴
کارگاهی و تولیدی ۵۴
شبکه معابر ۵۵
فضای سبز ۵۵
باغات ۵۵
اراضی مختلط (باغات و مزارع) ۵۶
۱۵-۳-۷-۴- خدمات بین راهی ۵۶
۴-۷-۴ وضعیت مسکن و ساختمان های مسکونی در شهر اشکذر ۵۸
تأسیسات و تجهیزات شهری ۵۹
بهداشت عمومی ۵۹
بهداشت و درمان ۶۰
مالکیت ۶۶
بررسی و تعیین محوطه های تاریخی ۶۶
۷-۶-۷-۴- بررسی محدوده های مصوب فعلی ۶۷
نقشه های مبنای توسعه شهر ۶۷