بررسی اثر بخشی واقعیت درمانی به شیوه گروهی بر افزایش سلامت روان و امید به زندگی دختران کنکوری

مقاله روانشناسی و علوم تربیتی – بررسی اثر بخشی واقعیت درمانی به شیوه گروهی بر افزایش سلامت روان و امید به زندگی دختران کنکوری
چکیده:
پژوهش حاضر به منظور اثر بخشی واقعیت درمانی گروهی مید به زندگی سلامت روان دختران کنکوری انجام گرفت. جامعه آماری شامل کلیه دختران مقطع پیش دانشگاهی آموزش و پرورش ناحیه ۱و ۲ شهر رشت در سال تحصیلی ۹۱-۹۲ بود. روش نمونه گیری از طریق نمونه گیری خوشه ای چند مرحله­ای بود. چهار کلاس به طور تصادفی از یک مرکز پیش دانشگاهی درناحیه یک رشت انتخاب گردیدند. پس ازانتخاب گروه آزمایش وکنترل به طور تصادفی به مدت ۹ جلسه ۵/۱ ساعته تحت آموزش واقعیت درمانی گروهی قرار گرفتند و پس از آن از گروه های آزمایش و کنترل، پس آزمون به عمل آمد. جهت ازمون فرضیه ها از تحلیل کوواریانس چند متغیره استفاده شد و نتایج پژوهش بیانگر اثربخشی آموزش واقعیت درمانی به شیوه گروهی بر افزایش سلامت روان و امید به زندگی در دختران کنکوری بود.

کلید واژه: واقعیت درمانی گروهی، امید به زندگی، سلامت روان، دختران کنکوری

مقدمه
هدف غایی علم روانشناسی، همچون همه علوم دیگر، بهبود و مسیریابی زندگی انسانها است. روانشناسی می کوشد تا با تحقیق در رفتار بشر، آن را هرچه بیشتر بشناسد و پاسخهای علمی برای آن بیابد و به این وسیله بتواند مشکلات روزمره و عملی او را بهتر حل نماید. اکنون مدتها است که روانشناسان نسبت به مشکلات عملکرد بشر و یافتنراه حلهایی برای آن علاقمند شده اند و به همین دلیل هم امروزه دانش ما درباره ی رفتار افراد، و بخصوص آنان که دچار مشکلات روانی هستند، بسیار بیشتر شده است ( میلانی فر، ۱۳۷۶ ).
امروزه به دلایل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، اختلال روانی و رفتاری و نیز عدم سازش با محیط در افراد جامعه به قدری وسیع و شایع شده است که کمتر کسی را می‌توان یافت که خود را از خطر ابتلا به این اختلالات ونا هنجاریهای روحی کاملاً مصون بداند. همه ی افراد در معرض ابتلا به مشکلات روحی هستند، فرقی هم نمی‌کند که کارگر باشند یا کارمند یا استاد دانشگاه یا تاجر! این مسأله یکی از وظایف مهم پژوهشگران روانشناس، یعنی پیشگیری از وقوع اختلالات جزئی در رفتار افراد، برای جلوگیری از وقوع بیماریهای روانی است ( میلانی فر، ۱۳۷۶ ).
تحقیق در زمینه ی رفتار بشر، جدا از تلاشهای نظری، نیازمند فعالیتهای عملی و مشاهده و تجربه است. برای پاسخ به پرسشهایی نظیر این که چه عواملی باعث بر هم خوردن تعادل روانی و منجر به ناملایمات روحی در افراد می گردد، چه راههای عملی و مناسب و مستمری برای ایجاد آرامش در افراد وجود دارد و چگونه می توان بر اضطراب و افسردگی غلبه کرد، باید به جستجو و کنکاش در رفتار افراد، شناخت این رفتارها و علل بروز آنها پرداخت و آزمونهای علمی و عملی فراوانی را بررسی نمود ( بهرامی،۱۳۸۱ ).
تجربه نشان داده است که واکنش و رفتار افراد در موقعیتهای مختلف، متفاوت است. هرکس در شرایط خاصی زندگی می کند و رفتار و عملکرد وی نیز متناسب با این شرایط است. سازگاری افراد با شرایط زندگی خود، تا حدودی ناملایمات روحی و عدم تعادل روانی آنها را کنترل می کند. در صورتیکه عدم رضایتمندی از موقعیتها به وجود بیاید و شخص نتواند خود را با شرایط زندگی اش وفق دهد، مشکلات روحی و روانی ایجاد شده و سلامت روانی به خطر می افتد ( بهرامی،۱۳۸۱ ).
بیش از نیم قرن است که گلاسر به نوشتن و تمرین سخنرانی نظریه خود در کار با واقعیت درمانی و نظریه انتخاب مبادرت کرده و طی این مدت تلاش های خود را در چندین حوزه متمرکز کرده است. برخی از این حوزه ها، بهداشت روان، تعلیم و تربیت و روابط انسانی است. اساس نظریات او در این باور روان شناسی کنترل درونی قرار دارد که انسان ها توانایی و قدرت انتخاب کردن در ارتباط با رفتار فردی و حرفه ای خودشان دارند ( لیتواک ، ۲۰۰۳ ).
محققان زیادی امید را صرفاً به عنوان یک هیجان در نظر گرفته اند (فارینا ، هییرس ، و پوپوریچ ، ۱۹۹۵؛ به نقل از اشنایدر، ۲۰۰۲). اما اشنایدر در نظریه امید خود معتقد است که ادراک فرد درباره موفقیت یا عدم موفقیت هدف شخصی فرد بر می گردد که تحت تأثیر هیجانات مختلف مثبت و منفی قرار دارد (اشنایدر ، ۲۰۰۲).
کاربرد تئوری امید در مورد تبیین های عاطفی این است که هیجانات می تواند به عنوان یک کلید برای کمک به درمان مراجع در قرار دادن احساسات به عنوان منبع اساسی فعالیت کند. در کامل کردن هدف و کیفیت و چگونگی این جریان ، کارکردن روی راه های جدید تعبیر و تفسیر رخداد ها و انتخاب یک راه جدید برای سازگاری با رخداد های مشابه در آینده، مشاور می تواند به مراجع خود کمک کند(ماک درموت و اشنایدر، ۱۹۹۹؛ به نقل از اشنایدر ،۲۰۰۲).

بیان مسئله
امید نیرویی هیجانی است که تخیل را به سمت موارد مثبت هدایت می¬کند. امید به انسان¬ها انرژی می دهد و مجهزشان می¬کند و مانند کاتالیزوری برای کار و فعالیت عمل می¬کند. امید به افراد انعطاف پذیری، نشاط و توانایی خاصی از ضرباتی را که زندگی بر آن¬ها تحمیل می¬کند، می¬بخشد. امیدواری، پیوندی است میان رفتارهای مرتبط با هدف و باورهای فرد برای رسیدن به این اهداف. امیدواری از طریق تجارب موفقیت آمیز زندگی افزایش می¬یابد و به واسطه تجارب شکست تقلیل می یابد ( یو، فرلنگ، فیلیکس، شارکی و تانیگوا ؛ ترجمه ستوده اصل، نشاطدوست،کلانتری،طالبی و خسروی، ۱۳۸۹).
رابینسون (۱۹۸۳؛ترجمه اسلامی نسب، ۱۳۷۳) معتقد است امید یکی از پایه¬های اصولی توازن و قدرت روانی است که مشخص کننده دستاوردهای زندگی است. امید، توانایی باور یک احساس بهتر از آینده است. امید با نیروی نافذ خود سیستم فعالیتی را تحریک می¬کند تا سیستم بتواند تجارب نو را کسب کرده و نیروهای تازه را در ارگانیزم ایجاد نماید و در نتیجه امید، انسان را به تلاش و کوشش واداشته و او را به سطح بالایی از عملکردهای روانی و رفتاری نزدیک می¬کند و امید یکی از نشانه¬های سلامت روان است. سازمان بهداشت جهانی در تعریف سلامتی، آن را رفاه کامل جسمانی، روانی و اجتماعی فرد و نه فقط بیمار بودن تلقی می¬کند. یافته¬های تحقیقاتی و محققین بر این باورند که دستیابی به توسعه بهداشت در جهان، بدون توجه به اهمیت سلامت زنان و در نظر گرفتن تفاوت¬های جنسیتی در ابعاد گوناگون سیاست¬ها و برنامه¬های بهداشت و توسعه و همچنین اجرای برنامه¬های توانمندسازی و پیشرفت زنان ممکن نیست. خوش بین¬ها، انتظارهای مثبتی مبنی بر این که همه چیز همانطور که آنان می¬خواهند از آب درخواهد آمد دارند. افراد دارای امید بالا نیز این انتظارها را دارند. با این تفاوت که آنان قادرند که افکار راهبردی را برای رسیدن به آن هدف ایجاد کنند. بر خلاف کسانی که امید را بر حسب عواطف توصیف کرده¬اند عقیده¬ای نیز مطرح است که افکار افراد در مورد موفقیت یا نداشتن موفقیت در تعقیب هدف، عواطف آنان را به وجود می¬آورد. بنابراین اگر فردی احساس شادی می¬کند احتمال این است که این عاطفه مثبت در نتیجه ادراکات او در مورد تعقیب موفقیت آمیز یک هدف دلخواه به وجود آمده است. بر عکس اگر فردی احساس غم می¬کند، به احتمال این احساس بازتاب به بن بست رسیدن او در تعقیب هدف می¬باشد. امید به عنوان توانایی ادراک شده برای تولید هدف¬های شفاف، مسیرهایی برای رسیدن به آن اهداف ( تفکر راهبردی ) و انگیزه برای استفاده از آن راهبردها تعریف شده است ( انصاری و قائمی، ۱۳۸۶). بنابراین امید همان انگیزه و تفکر مبتنی بر تعقیب هدف می¬باشد.
شواهد علمی در مورد تاثیر برخی آموزش¬های بهداشتی در زمینه سلامت روان از آن جایی که برنامه ریزی و اجرای مناسب هر برنامه بهداشتی مستلزم تشخیص عناصر و مولفه¬های اصلی است با بررسی متون و اقدامات انجام شده به این نتیجه دست یافته¬ایم که آموزش مهارت¬های زندگی که از حدود ۱۶ سال پیش در بسیاری از کشورهای دنیا در حال اجراست و نتایج پرباری را با خود به همراه داشته است. در ایران نیز بتواند گام¬های بزرگی را در زمینه ارتقاء سلامت روانی افراد جامعه بردارد. برنامه¬های آموزشی مهارت¬های زندگی بر طبق تحقیقات گسترده قبلی در پیشگیری از سوء مصرف موارد ( بوتوین و همکاران ۱۹۸۰و ۱۹۸۴، پنتز، ۱۹۸۶)، پیشگیری از بی بند و باری جنسی ( اولوپس، ۱۹۹۰) ، بارداری در نوجوانان ( زابین و همکاران، ۱۹۸۶ و شینگ، ۱۹۹۴) ارتقای هوش (گونزالس، ۱۹۹۰)، پیشگیری از ایدز (سازمان بهداشت جهانی، ۱۹۹۶) آموزش صلح و ارتقاء اعتماد به نفس (تاکید، ۱۹۹۰) مفید و موثر بوده است. از این گذشته بسیاری از شاخص¬های سرمایه اجتماعی با مهارت¬ها مرتبط می شود. در ایران نیز برنامه بهداشت روان در مدارس در سال ۱۳۷۸ توسط دکتر بینا و همکاران در منطقه دماوند بر روی ۲۸۰ نفر از دانش آموزان پسر و دختر مقاطع راهنمایی و در دو سطح دانش آموزان و معلین انجام شد. ارزیابی قبل و بعد از مداخله نشانگر افزایش آگاهی دانش آموزان و معلمان نسبت به مقوله بهداشت روان، تغییر نگرش آن¬ها به مسئله بهداشت روان و بهبود نمرات سلامت روان آنان بود (سهرابی، ۱۳۸۴).
وین برگر (۱۹۸۹) در مطالعه خود دریافت که حتی درگیری های کوچک روزانه یا تعامل نامساعد با همکاران آزاردهنده است و اثرات منفی بر سلامت فرد دارد. هنگامی که سطح فشار روانی بالا می رود سیستم ایمنی بدن دچار تنش و آسیب می گردد. ملاحظه می¬گردد که وجود بهداشت روانی به عنوان بخشی از وجود آدمی کاملا ضروری است و در جریان موفقیت¬ها و ناکامی¬های شغلی نقش دارد.
امید به زندگی با سلامت روان رابطه مثبت و معناداری دارد. هرچه امید به زندگی بیشتر باشد فرد از سلامت روان بالاتری برخوردار است. بهداشت روانی همان سلامت فکر و قدرت سازگاری فرد با محیط و اطرافیان است. همچنان که از جسم خود مراقبت می¬کنیم روح خود را نیز باید مقاوم¬تر کنیم تا زندگی بهتری داشته باشیم. در زندگی «چگونه بودن» خیلی مهم تر از «بودن یا نبودن» است. ایجاد فرصت برای شکوفایی استعدادها، توانایی¬ها و کنار آمدن با خود و دیگران یکی از اهداف مهم و اساسی بهداشت روانی است. جوامع مختلف سعی می¬کنند تا سیاست¬های مربوط به بهداشت روانی را سازماندهی کنند. اصل کلی در این تلاش سالم سازی محیط فردی و اجتماعی است که افراد جامعه را دربرمی¬گیرد. این نگرش حکم می¬کند که خانواده¬ها بیش از پیش با بهداشت روانی خانواده و چگونگی پیشگیری و درمان بیماری¬های روحی آشنا شوند ( نادری، ۱۳۸۷). سلامت روان مفهومی است که چگونگی تفکر، احساس و عملکرد ما را در مواجهه با موقعیت¬های زندگی نشان می¬دهد و به درک ما از خود و زندگی¬مان بستگی دارد. هم چنین بسته به میزان برخورداری از سلامت روان عملکرد ما در کنترل استرس، برقراری ارتباط با دیگران، ارزیابی¬ها و انتخابمان متفاوت است. در حقیقت سلامت روان چیزی بیش از عدم وجود بیماری روحی است. بدین معنی که صرفا به لحاظ نداشتن بیماری روحی نمی¬توان سلامت روان را در یک فرد صددرصد تایید کرد. حتی با این که بسیاری از افراد از بیماری خاص روحی قابل تشخیص رنج نمی¬برند اما واضح است که برخی از آن¬ها به لحاظ روحی سالم¬تر از دیگران هستند. مطالعه ویژگی¬هایی که سلامت روان را می¬سازند تحت عنوان ” روان شناسی مثبت” نام گرفته است. آن چه مسلم است حفظ سلامت روان نیز مانند سلامت جسم حائز اهمیت است. شاید اقداماتی در این زمینه صورت گیرد اما خدمات بهداشت روان عمدتا به گروه کوچکی از افراد که مشکلات جدی و آشکار دارند اختصاص می-یابد و به همه کسانی که از مشکلات روانی طولانی مدت رنج می¬برند یا افرادی که معمولا افسردگی و اضطراب را تجربه می¬کنند، کمک نمی¬کند: ممکن است تشخیص و ریشه یابی مشکلات مربوط به سلامت روان دشوار باشد اما متخصصان بهداشت روان با آگاهی از علائم، این مشکلات را تشخیص می دهند. مسلما عدم درمان هر یک از مشکلات مربوط به سلامت روان مانند اضطراب و افسردگی برشدت آن می¬افزاید و به این ترتیب درمان دشوارتر شده و احتمال پیدایش مشکلات عمیق¬تر وجود خواهد داشت (خدایی، ۱۳۸۸)، که این گونه مسائل در مورد دانش آموزان پشت کنکوری بیشتر مشاهده شده و شایان توجه می باشد. با توجه به مطالب عنوان شده سوالات پژوهش به صورت ذیل تدوین گردید:
سوال اصلی:آیا واقعیت درمانی به شیوه گروهی بر افزایش سلامت روان و امید به زندگی در دختران کنکوری موثر است؟

فهرست مطالب:
تقدیر وتشکر
تقدیم
فهرست مطالب
چکیده فارسی
فصل اول: کلیات پژوهش
مقدمه
بیان مساله
ضرورت و اهمیت پژوهش
اهداف پژوهش
فرضیه های پژوهش
متغیر های پژوهش
تعاریف نظری متغیرهای پژوهش
تعاریف عملیاتی متغیرهای پژوهش
فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش
مقدمه
مبانی نظری سلامت روان
الگوهای مرتبط با سلامت
الگوی جدیدی از سلامت
روانشناسی و سلامت
ابعاد سلامت
تعریف سلامت روانی
خصوصیات افراد دارای سلامت روانی
عوامل موثر درتامین سلامت روان
مفهوم سلامت روانی و نظریه های مربوط به آن
امید
نظریه امید
تعاریف امید به زندگی
اهمیت امید به زندگی
عوامل تهدید کننده امید به زندگی
واقعیت درمانی گلاسر
فرآیند درمان
مراحل درمان
اهداف درمان
فنون واقعیت درمانی
واقعیت درمانی نوین
خدمات واقعیت درمانی
محدویت واقعیت درمانی
درمان گروهی
روان درمانی گروهی
اهداف گروهدرمانی
تحقیقات انجام شده درداخل وخارج کشور
فصل سوم: روش پژوهش
مقدمه
روش پژوهش
جامعه آماری
نمونه آماری و روش نمونه گیری و اجرا
ابزارهای پژوهش
روش تجزیه و تحلیل آماری داده ها
ملاحظات اخلاقی
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه
بررسیتوصیفی داده ها
بررسی استنباطی داده ها
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
مقدمه
بحث و نتیجه گیری
محدودیت های پژوهش
پیشنهادات پژوهش
منابع فارسی
منابع انگلیسی
پیوست ها
پیوست ۱- پرسشنامه نشانه های اختلالات روانی
پیوست ۲- پرسشنامه امید به زندگی میلر
فهرست جداول
فهرست نمودارها
چکیده انگلیسی