مقاله استانداردهای ساختمان کتابخانه

دانلود مقاله استانداردهای ساختمان کتابخانه

عوامل مؤثر در برنامه ریزی

گرچه معمولاً لازم است در هر کتابخانه عمومی بخش امانت و مراجعه جداگانه ای برای بزرگسالان و کودکان در نظر گرفت، اهمیت نسبی آن تحت مقتضیات گوناگون بسیار متفاوت خواهد بود. پیش از آنکه فضای لازم برای هر یک از این خدمات پیش بینی شود، باید براساس هدفهای کتابخانه و ارجحیت های محلی، در مورد دامنه و گسترش این خدمات و تسهیلات وابسته به آن تصمیم گرفت.

دگرگون پذیری

ساختمان کتابخانه های عمومی باید به گونه ای طرح شود که نیازهای قابل پیش بینی در ظرف ۱۰ الی ۲۰ سال بعد را در خود بگنجاند و تغییرات تعداد و مشخصات جمعیت حوزه عملکرد را در نظر داشته باشد. در صورت امکان، باید محل کتابخانه را باتوجه به گسترش آتی ساختمان کتابخانه برگزید و در طرح ساختمان نیز به این امر توجه نمود. لازم است طرح داخلی ساختمان، چگونگی استفاده از فضا، طرز قرارگرفتن چراغها، منابع تأمین حرارت، و دیگر وسایل فنی دارای انعطاف و دگرگون پذیری هر چه بیشتر باشد. رعایت این امر به ویژه در بخشهایی از کتابخانه که مورد استفاده همگان است اهمیت دارد. حتی در کتابخانه های بزرگ هم غالباً بهتر است تقسیم فضا نازک و قابل برداشتن انجام داد و تا جای ممکن از تقسیماتی به اطاق و بخش جداگانه پرهیز کرد.

گزینش جاودسترسی

دسترسی سریع و راحت مردم به کتابخانه مهمتر از آنست که کتابخانه شعاع عملکرد متمایزی اختیار کند. کتابخانه هایی که در نواحی مرکزی شهر در مسیر جریان آمد و رفت افراد پیاده و نیز وسایل نقلیه عمومی واقع شده اند و از تسهیلات پارکینگ وسیع برخوردارند، خوانندگان بیشتر از نواحی بسیار گسترده تری جلب می نمایند تا کتابخانه هایی که فاقد این مزایا هستند. در اینجا عامل اصلی کشش خواننده به کتابخانه، تنها کتابخانه به طور مطلق نیست بلکه کشش و جاذبه کلی منطقه ای که کتابخانه در آن واقع شده بسیار مؤثر است؛ به همین سبب قرار دادن کتابخانه در مراکز ویژه خرید و بازار، مورد توجه است. به طور کلی کتابخانه- های فعال و گسترش یافته خواننده را از نقاط دورتر جذب می کنند و هر چه کتابخانه بهتر و بزرگتر باشد شعاع عملکرد مؤثر آن نیز گسترده تر خواهد بود. با اینهمه، به ناچار میزان کارآیی کتابخانه با مسافت نسبت عکس دارد. در شهرها معمولاً لازم است کتابخانه های شاخه با شعاع ۵/۱ کیلومتر و کتابخانه های بزرگتر با شعاع ۳ تا ۴ کیلومتر عمل کنند. البته ممکن است لازم شود این مشافت را برحسب عواملی چون تسهیلات آمد و رفت، تراکم جمعیت، و ویژگی- های مشترک در نواحی مختلف، تعدیل کرد. طرح ریزی خود ساختمان نیز باید به گونه ای باشد که دستیابی به کتابخانه را ساده نماید و تا جای ممکن از ایجاد پلکان، درهای تنگ، و دیگر فضاهای خفه و بسته احتراز شود. لازم است به مشکلات سالخوردگان و معلولین توجه داشت و هر جا ضرورت ایجاب کند از آسانسور، سطوح شیب دار، و درهای خودکار استفاده نمود.

همکاری با سایر مؤسسات فرهنگی، آموزشی، تفریحی

در صورتی که شرایط بالا امکان پذیر باشد، معمولاًَ مرتبط ساختن کتابخانه عمومی با سایر مؤسسات خدمات همگانی مانند سالن نمایشگاه، تئاتر، و جز آن، که در شعاع عمل کتابخانه واقع است، مزایایی در بردارد. در تحت پاره ای شرایط، ممکن است کتابخانه عمومی حتی همزمان به صورت کتابخانه مدرسه و یا نهاد آموزشی مشابهی عمل کند؛ این امر به ویژه زمانی عملـی تر خواهد بود که هدف نهاد مزبور برآوردن نیازهای فرهنگی و اجتماعی جامعه به گونه ای همه جانبه باشد. به این ترتیب هر حوزه می تواند حداکثر استفاده را از تمام تسهیلات مربوط بکند.

نمای کتابخانه

ساختمان کتابخانه باید خود به خود گویا باشد. موقعیت و طرح ساختمان کتابخانه عمومی می تواند خدمات آن را به بهترین وجه تبلیغ نماید. اغلب امکان این هست که طرح به گونه- ای تهیه گردد که قسمتی از منظره داخل کتابخانه از بیرون مشاهده شود و رهگذران بتوانند جنب و جوش درونی آن را ببینند. ویترین های نمایشی در خارج ساختمان و نیز سالن ورودی خوش طرح می تواند به این منظور کمک کند.

استانداردها

در بندهای زیر فضای مورد نیاز برای فعالیتهای مختلفی که کتابخانه عمومی عرضه می کند، همراه با فضای لازم برای انجام کارهای اداری و مانند آن یک به یک بررسی می شود. این پیشنهادات مختص کتابخانه عمومی است به این معنی که هرگاه یک کتابخانه در آن واحد هم برای عموم مردم و هم برای آموزشگاه و یا دانشکده ای کار کند باید در مطالب زیر تغییرات قابل ملاحظه ای داده شود.

فضایی که برای خدمات مربوط به مرجع و یا امانت در بندهای ۸۶ تا ۹۶ پیش بینی شده، کلی است. غالباً هر دو این امور از محل واحدی مانند سالن مشترک کتابخانه و یا بخش مربوطه انجام می شود. ولی گاهی اوقات قسمتی از یک یا هر دوی این خدمات در بخشهای موضوعی جداگانه و یا در محلهای مجزا صورت می گیرد. مثلاً قسمتی از کتابخانه که به موسیقی، تکنولوژی، تاریخ محلی، و یا کتابخانه مجزا برای کودکان اختصاص دارد. چنانچه محلهای جداگانه ای در کتابخانه برای مقاصد خاص در نظر گرفته شود، ممکن است لازم باشد به مساحت کل هر یک افزود تا فضای اضافی برای امانت و نیز کاربرد اضافی مورد نیاز تأمین شود. کودکان زیر چهارده سال معمولاً ۲۵ تا ۳۰ درصد کل جمعیت را تشکیل می دهند، پیشنهادات زیر بر شالوده این نسبت تنظیم شده است، با این فرض که بسیاری از کودکان زیر چهارده، از کتابخانه بزرگسالان استفاده قابل ملاحظه ای خواهند کرد.

لازم است به وظایف مشابه پایگاههای کتابخانه ای بزرگ و کوچک در حوزه یک تک واحد کتابخانه عمومی توجه داشت (بند ۲۰ را ببینید). بررسی وضعیت جامعه ای که از کتابخانه استفاده می کند معمولاً می تواند نخستین گام برای تخمین فضای مورد نیاز برای هر یک از بخشهای کتابخانه باشد. مثلاً ممکن است کتابخانه ای عهده دار نقش منبع اطلاعاتی مرجع برای حوزه گسترده ای باشد و در عین حال کتاب در اختیار فرد در حوزه محدودتری گذارده و به نیاز کودکان ساکن در حول و حوش کتابخانه نیز پاسخ گوید. در این صورت ممکن است لازم شود برای انجام هر یک از این سه وظیفه، فضای مورد نیاز را برمبنای سه گروه گوناگون پیش بینی نمود.

همچنین باید توجه داشت که استاندارد کلی ویژه مجموعه کتاب که در بند ۲۲ به آن اشاره شد، به تک واحدهای کتابخانه ای مطابق با تعریف بند ۸ مربوط می شود. معمولاً این کتابها را باید در درون حوزه هر تک واحد، بین چندین پایگاه کتابخانه ای منجمله کتابخانه های مادر و یا کتابخانه های شاخه تقسیم نمود. از آنجا که برخی از بخشهای این کتابخانه ها کار یکدیگر را تکرار می کنند، معمولاً لازم است مساحت بخش امانت بزرگسالان را در هر یک از پایگاهها کاهش داد و در پیشنهادات زیر و ارقامی که به عنوان راهنما در جدول ۱ آمده است تجدیدنظر نمود.

بخش امانت بزرگسالان

لازم است از مجموعه کلی کتاب متشکل از ۲ تا ۳ جلد کتاب برای هر نفر (بند ۲۲) حداقل یک جلد کتاب به ازاء هر یک نفر از جمعیت را به بزرگسالان اختصاص داد (جدول یک را ببینید). معمولاً و به طور متوسط یک سوم از کل مجموعه کتاب ویژه بزرگسالان در هر یک از پایگاههای کتابخانه ای در هر زمان به امانت خارج از کتابخانه می رود. از این رو و باتوجه به آنچه در مورد تکرار کار و پوشش مشترک مواد در پایگاههای کتابخانه ای گوناگون گفته آمد، توصیه می شود قفسه بندی باز در بخش امانت بزرگسالان گنجایش ۶۰۰ جلد کتاب به ازاء هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت را داشته باشد. معمولاً کتابخانه هایی که برای جمعیت بیش از ۶۰ هزار نفر کار می کنند می توانند تعداد کتاب کمتری برای هر هزار نفر جمعیت تهیه کنند. کتابخانه ای که حوزه جمعیت ۳۰۰۰ نفری را می پوشاند باید دست کم ۴ هزار جلد کتاب از مجموعه را در قفسه های باز قرار دهد. (بند ۲۵ را ببینید. حداقل مجموعه کتاب که در این بند پیشنهاد شده ۹۰۰۰ جلد است که ۳/۱ آن برای کودکان خواهد بود. معمولاً د رحدود ۳/۱ از ۶۰۰۰ جلد کتاب باقیمانده برای بزرگسالان نیز در هر زمان به امانت در خارج از کتابخانه می رود). ولی در کتابخانه های شاخه کوچک احتمال جذر و مد در میزان امانت کتاب به ویژه در فصول گوناگون بسیار است. به این دلیل مساحت بخش امانت بزرگسالان (که شامل کتابها در قفسه باز نیز می شود). نباید هیچگاه کمتر از ۱۰۰ مترمربع پیش بینی شود.

فهرست مطالب

عوامل مؤثر در برنامه ریزی ۶
دگرگون پذیری ۶
گزینش جاودسترسی ۷
همکاری با سایر مؤسسات فرهنگی، آموزشی، تفریحی ۸
نمای کتابخانه ۹
استانداردها ۹
بخش امانت بزرگسالان ۱۲
بخش مرجع بزرگسالان ۱۴
فضای مورد نیاز در بخش مرجع با قفسه باز ۱۴
فضای مورد نیاز برای مراجعین ۱۵
فضای مورد نیاز برای نگهداری و مراجعه به نشریات ادواری ۱۶
رسانه ها و وسایل دید و شنودی ۱۸
نگهداری رسانه های دید و شنودی ۱۸
نگهداری وسایل دید و شنودی ۱۹
استفاده از رسانه ها و وسایل دید و شنودی ۲۰
کتابخانه کودکان ۲۲
بخش امانت ۲۵
فضای ویژه مطالعه ۲۶
بخش ویژه دیگر فعالیتها ۲۶
محل نمایشگاه ۲۸
مخزن کتاب ۲۸
دفتر و اطاق کار کارمندان ۲۹
دستشوئی، توالت، آبدارخانه، رخت کن ویژه کارمندان ۳۰
فضای آیند و روند ۳۱
مخارج کتابخانه عمومی ۳۲
کتابخانه ۳۳
مراجعه کنندگان به کتابخانه ۳۴
مجموعه مواد کتابخانه ۳۴
نحوه سازماندهی مواد ۳۵
واحد خدمات عمومی ۳۶
بخش فضاهای قرائت و نگهداری مواد ۳۸
واحد خدمات فنی ۳۹
واحد خدمات اداری ۴۰
ضوابط طراحی فضاهای آموزشی ۴۱
ضوابط طراحی فضاهای آموزشی عملی ۴۲
کارگاه ها ۴۳
کارگاه شناخت مواد و مصالح ۴۴
کارگاه حجم سازی ۴۴
کارگاه های قلم زنی و میناکاری ۴۴
کارگاه های نجاری، منبت کاری، خاتم سازی، معرق، مشبک و گره چینی ۴۶
کارگاه کاغذ سازی ۴۷
کارگاه های سفال و سرامیک ۴۷
کارگاه چرخکاری ۴۷
کارگاه لعاب و کوره ۴۸
آزمایشگاه لعاب و کوره ۴۸
کارگاه های سنگ و شیشه ۴۸
کارگاه چرم و پوست ۴۹
کارگاه های مرمت و نگهداری آثار هنری ۴۹
کارگاه ها و آزمایشگاه های حفاظت و مرمت ۵۰
کارگاه عکاسی ۵۱
الف ـ لابراتوار چاپ و ظهور سیاه و سفید ۵۱
ب ـ سالن نورپردازی ۵۲
اتاق کامپیوتر ۵۲
کارگاه طراحی نقوش و خوشنویسی ۵۳
ضوابط طراحی فضاهای کمک آموزشی ۵۳
آمفی تأتر (سالن چند منظوره) ۵۳
تعیین خطوط دید ۵۳
طرز چیدن صندلی ها ۵۴
صحنه نمایش ۵۴
اتاق های پشت صحنه ۵۵
اتاق پروژکسیون ۵۵
فضای انتظار ۵۶
سرویس های بهداشتی ۵۶
نمایشگاه و سالن قضاوت ۵۷
مطالعات اجتماعی ۵۷
معیارها و ضوابط در طرح ریزی کالبدی شهر جدید پرند ۶۳
بررسی سایه و نقش آن در طراحی فضاهای شهری ۶۶
بررسی بادهای مناسب و نامناسب و نقش آن در طراحی بافت شهری ۶۷
زاویه تابش خورشید و تأثیر آن در طراحی فضاهای شهری ۶۸
اصول و مبانی طراحی محیط مسکونی و بررسی استقرار و جهت بهینه آن در رابطه با خصوصیات اقلیمی ۷۰
الف ـ شیب ۷۳
ب ـ خاک ۷۴
ج ـ مقاومت و تکتونیک ۷۵
فرهنگسرای ارسبان ۷۷
فرهنگسرای شفق ۷۷
فرهنگسرای نیاوران ۷۸
فرهنگسرای بهمن ۷۸
فرهنگسرای اندیشه ۷۹
مرکز فرهنگی نیشی نان ۸۰
سخن طراح ۸۱
مرکز فرهنگی تی جی با او ۸۲
مرکز فرهنگی و معبد هندوی بیرمنگام ۸۷
مرکز فرهنگی کمیل ۸۸
مرکز فرهنگی بوعلی ۸۹
مرکز فرهنگی زعفرانیه ۹۰
مرکز فرهنگی ایران و ژاپن ۹۸
تفکیک اراضی ورزشی، تفریحی و اجتماعی ۱۰۶
ساختمان های تجاری ۱۰۷
ساختمانهای آموزشی، آموزش عالی و درمانی ۱۰۸