دانلود مقاله تأثیر قرآن و حدیث بر ادب فارسی از دیدگاه حافظ

دانلود مقاله تأثیر قرآن و حدیث بر ادب فارسی از دیدگاه حافظ

پیشگفتار

آنچه میخوانید کوشش و پژوهشی است درباره ی باز نمایی جلوه هایی از قرآن وحدیث در شعر فارسی که باز نوشته و گسترش یافته ی یادداشت هایی است که سال ها پیش برخی پژوهشگران، نویسندگان، دبیران و دانشجویان کوشای کلاس های درس « تاثیر قرآن بر ادب فارسی » نوشته اند.

قرآن کتاب دینی و اعتقاد نامه ی همه ی مسلمانان جهان است. قرآن شریف این کتاب حکمت و هدایت نظر به تعالی انسان ها از خاک تا افلاک دارد و اساسا آمده است که آدمیزادگان را از مغاک شهوات پست حیوانی به اوج افلاک و سفر های علوی و آسمانی برساند. کتابی که با گذشت هزار و چهار صد سال، با زندگی آنان عجین شده و گویی با رگ و پوست و خون آنان درهم آمیخته . لذا خواندن ، درک مفاهیم و آموزش این کتاب بزرگ به منزله زیستن و حیات دوباره ما با قرآن است.

همچنین احادیث یعنی سخنان پیامبر (ص) و نیز سخنان دیگر معصومان که دومین چشمه جوشان معارف اسلام است، از سوی مسلمانان هر چند فروتر از کلام خدا اما فراتر از کلام مخلوق شمرده     می شود و چون سخنان این بزرگواران همراه با ظرافت بلاغی و زیبایی هنری، یکسره حکمت و معرفت است و شرح بسیاری از احکام و معارفی را در بر دارد که در قرآن به اشاره از آن ها یاد شده است و برای مسلمانان گنجینه گرانبهایی به شمار می آید و باید برای حفظ و گرد آوری آن از هیچ کوششی دریغ نکرد . قرآن این کتاب بزرگ آسمانی و احادیث تاثیرات فراوانی روی همه چیز داشته است . یکی از بارز ترین این موارد تاثیر آن دو بر سروده های شاعران و نوشته های نویسندگان و دبیران است و همه میدانند که بسیاری از ابیات و عبارات این بزرگواران را « اشاره » ، « تلمیح » ، « اقتباس » ، « تضمین » ، « تحلیل آیات » ، « قصص » و « تمثیل » های گوناگون این کتاب مبین و سخنان پیانبر و معصومین تشکیل می دهد و همه ی این بزرگواران خود اغراق کرده اند؛ « هر چه دارند همه از دولت قرآن است ». شاعران مایه هایی از آموخته ها و دانسته های خود را بر می گیرند ، آنها را در کارگاه سرایش خویش با رنگ و آبی از عاطفه و خیال در می آمیزندو از آن ها نقش های رنگین و تابلو هایی را برای خواننده و شنونده می سازند .

از این جاست که ما در سروده های شاعر که بافته هایکارگاه عاطفه و خیال اویند مایه های فزون و فرائانی از اسطوره ، تاریخ ، طب ، نجوم ، فلسفه ، کلام و … یعنی آموخته ها و دانسته های او را   می بینیم و می یابیم . بر این بنیاد اگر شاعری از قرآن و حدیث نیز آموزه ها و آگاهی هایی داشته باشد ، بازتاب جلوه هایی از آن ها در سروده های او بس طبیعی خواهد بود . شمس الدین معمه شیرازی یکی از پر رمز راز ترین شاعران ایران و جهان است . وی در دو رشته از دانش های زمان یعنی علوم شرعی و علوم ادبی کار می کرد . قرآن را با توجه به قرآات جهارده گانه از حفظ بود و به همین سبب تخلص      « حافظ » را در میگیرند . او بیشتر اشعار خود را بر اساس قرآن و احادیث سروده است . او از همه ی علوم قرآنی ، از قرائت و تفسیر گرفته تا کلام و فلسفه و عرفان ، بهره داشت . حتی شاگرد شاعری و سبک ویژه ی بیان خود را از قرآن کریم آموخته بود و در آگاهی از زیر و بم الفاظ و معانی و مفاهیم از آن الهام می گرفت .

این تحقیق را محدود به اشعار وی کرده و کوشش می شود تا دیگران را با چشمه ای از زیبایی های ادبی جهان که با آیات قرآن و احادیث پیامبران و معصومین آراسته شده آشنا کنیم .

–

مقدمه :

سحر با باد   می گفتم  حدیث   آرزو مندی          خطاب آمد که واثق شو به الطاف خداوندی

دعای صبح وآه شب کلید گنج مقصود است         بدین راه و روش می رو ! که با دلدار پیوندی

حمد باد ملکی را که هر دو جهان در تصرف او و باز گشت همه به سوی اوست وصلوات و تحیّات بر فرستادگان او به خلق خصوصاً سید ابرار محمد مختار که نبوت را ختم به او کردند وبر درئد وثنا یش سفارش فرمودند .

انسان در این جهان فانی به قرآن واحادیث نیاز فراوان دارد وهمین نیاز او باعث پیوند زندگی با این کتاب آسمانی واحادیث معصومین شده است وهر مسلمانی این را به خود واجب می داند که این دو چشمه ی الهی را درک کند ودر باره ی مفاهیم آن بیندیشد .

ادبیات کهنسال کشورمان چنان مفاهیم گوناگونی را از این سر چشمه های پر برکت الهی وام گرفته که بدون آشنایی با قرآن وحدیث ، آگاهی  نسبت به تمامی زوایای سروده ها ونوشته های شعراو نویسندگان ایرانی به امر ی محال مبدل شده است . از طرفی ،این تأثیر پذیری تنها به حوزه مفاهیم محدود نشده وحوزه علوم ادبی وچگونگی به کار گیری کلمات وکیفیت کلام را نیز در بر گرفته است . یکی از این سر مایه های افتخارآمیز ما سروده های شاعران وسخنوران ونوشته ها ی دبیران ومترسلان ونویسندگان و اندیشه های حکیمان و فیلسوفان ایرانی مسلمان است . با نگاهی گذرا به آثار این بزرگان پیدا ست که بسیاری از سروده های آن ها متأثر از این کتاب مبین و یا احادیث ائمه معصومین (علیه السلام ) شده است .

امروز دریچه های تازه ای بر روی شعر فارسی گشوده شده است شعر امروز به افقهای روشنی راه جسته وبهره گیری  شاعران فارسی گوی از قرآن وحدیث مانند بهره گیری از هر پدیده ی ادبی دیگر شکل و شیوه های گوناگون دارد و آن گاه آشکار وعیان است وهر کس با این مقولات  اندک آشنایی داشته باشد، به آسانی آن ها  را در می یابد و گاه پو شیده و پنهان است ، به گونه ای که تا کسی با این مقولات آشنایی نداشته باشد به آن ها دست نمی یابد .

دین اسلام تأثیر زیادی در تمام شئون زندگی ایرانیان به ویژه در عرصه ی ادبیات از خود به جای گذاشته تا جایی که اگر بیشتر کتاب های بر جای مانده از پیشینیان را مطالعه کنیم خواهیم دریافت که کمتر موضوع ادبی است که مایه خود را از مفاهیم قرآنی نگرفته باشد به گونه ای که بیشتر مفاهیم و مطالب آن ها یا به طور آشکار یا غیر مستقیم مانند کنایه و ابهام به بیان نکته ای حکمت آموزی از کلام خداوند اشاره شده و در این زمینه کافی است به قلم بزرگ مردانی چون مولوی ، حافظ ، سعدی ، فردوسی و دیگر آثار منظوم و منثور نظری بیفکنیم تا دریابیم که چقدر از آیات و اشارات و عبارات و یا نکات و دستورات تربیتی و اخلاقی ، علمی و سیاسی و… آورده و با شعر های خود ذهن بشر را به تکاپو انداخته اند .

این مقدمه را با سپاس و ستایش از خداوندی که ما را دراین راه یاری و راهنمایی کرد پایان می دهیم.

–

چکیده:

از آنجا که تأثیر قرآن و حدیث بر ادب فارسی بسیار گسترده است و نمی توان آن را با یک پژوهش جزئی شناخت تحقیق خود را به چند مطلب محدود کردیم . فصل یک را با کلیات تحقیق از جمله بیان مسئله، هدف پژوهش،اهمیت پژوهش،سوال پژوهش،فرضیه پژوهش،تعریف واژه ها و اصطلاحات کامل کردیم . بعد از آن به پیشینه ی تحقیق پرداخته و آن را به دو دسته ی پیشینه عملی و نظری تقسیم کردیم . در فصل سوم به بیان روش تحقیق پرداخته و آن هال را تو ضیح دادیم .

فصل بعد شامل یافته ها است و در آن نتایج جامعه ی آماری و نمودار ها و دلایل پذیرش فرضیه ها ذکر شده است و بعد از آن یافته های تحقیق از جمله قالب های کاربردی ، آیات قرآنی در اشعار حافظ و قصه های قرآنی در ادب فارسی نوشته شده است.

در آخر هم نتایج تحقیق و مشکلات و پیشنهادات را ذکر کردیم .

–

فهرست

پیش گفتار
مقدمه
چکیده
فصل اول(کلیات تحقیق)
مقدمه    ۱
بیان مسئله       ۲
اهداف تحقیق    ۳
اهمیت تحقیق    ۴
سوالات یا فرضیات تحقیق    ۵
تعریف واژگان اساسی    ۶
فصل دوم: (پیشینه تحقیق)
مقدمه    ۷
پیشینه ی نظری    ۸
پیشینه ی عملی(نقد کتاب)    ۱۱
فصل سوم: (روش تحقیق)
مقدمه    ۱۳
روش های مورد استفاده در تحقیق    ۱۴
فنون گرد آوری اطلاعات    ۱۵
فصل چهارم: (یافته های تحقیق)
مقدمه    ۱۶
نتایج جامعه آماری و نمودارها    ۱۷
فرضیه ۱: تأثیر اشعار عرفانی حاوی آیات قرآن و احادیث بر مردم بیش از اشعار عاشقانه است.    ۵۱
فرضیه ۲: اشعار عرفانی سروده شده در قرن های بعد بیشتر از قرن خود اثر می کند .    ۵۲
فرضیه ۳: بین اشعار سروده شده در قرن سوم و هشتم تفاوت وجود دارد .    ۵۳
فرضیه ۴: بین ماه رمضان و اشعار حافظ رابطه وجود دارد .    ۵۴
فرضیه ۵: اشعار حافظ یکدست است و همه عارفانه است .    ۵۸
قالب های کاربردی    ۵۹
آیات قرآنی در اشعار حافظ    ۶۷
داستان های قرآنی در ادبیات فارسی    ۷۹
فصل پنجم:( نتیجه گیری)
مقدمه    ۸۵
نتایج فصل چهار    ۸۶
نتیجه گیری    ۸۶
مشکلات تحقیق    ۸۷
پیشنهادات تحقیق    ۸۷
فهرست منابع و مآخذ    ۸۸
پیوست ها    ۸۹