بررسی رابطه تعزیه با زبان و ادبیات فارسی با نگاهی به تعزیه خوانی در حسینیه روستای توت

دانلود مقاله بررسی رابطه تعزیه با زبان و ادبیات فارسی با نگاهی به تعزیه خوانی در حسینیه روستای توت شهرستان اردکان

چکیده
تعزیه در لغت به معنای سوگواری و عزاداری می باشد و در اصطلاح شبیه خوانی و نمایشی است برپایه روایات مربوط به زندگی و مصائب خاندان پیامبر اسلام به خصوص وقایع محرم سال۶۱ هجری در کربلا است.در ابتدای دوره قاجاریه تعزیه به دلیل حمایت شاهان و طبقه مرفه دامنه دار شد و بعدها به صورت نمایش در تکیه یا حسینیه ها اجرا شد.در این پژوهش ابتدا به بررسی تعزیه و ویژگیهای ادبی اشعار تعزیه و در ادامه به تاریخچۀ تعزیه خوانی در روستای توت شهرستان اردکان که در فاصله ۶۰کیلومتری شهر اردکان واقعه شده و این که مراسم تعزیه خوانی در این روستا در اسفند ماه ۱۳۸۸ با شماره ۵۳ به ثبت میراث معنوی کشور رسیده است می پردازیم این مراسم بیش از ۱۰۰سال قدمت دارد که در دهه آخر صفر در این مکان مراسم تعزیه خوانی برپا می شود.
یکی دیگر از موضوعات این رساله معرفی میرزاحسین واحدیان به عنوان تعزیه سرا ی معاصر و تصحیح و بررسی ویژگیهای ادبی اشعار تعزیه حضرت قاسم(ع)که این شاعر بزرگوار سروده است.

کلمات کلیدی:
تعزیه،تعزیه نامه،سوگواری،عزاداری حضرت قاسم (ع)،ایران،صناعات ادبی،شعر فارسی،میرزا حسین واحدیان،روستای توت اردکان،امام حسین(ع)،تعزیه خوانی.

مقدمه
اعوذبالله من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین والسلام علی خیر خلقه
نوشته باب من کی نور چشمان چو بینی عم خود را زار و گریان
به دشت کربلا بی یارو یاور میان دشمنان شوم و کافر
دریغ از من مکن البته جان را نما ایثار او نقد روان را
مگر جان عمو این کربلا نیست مگر این دشت دشت پربلا نیست
تو بی یار و سپاه کوفه بسیار به کف یکسر به قتلت تیغ خون بار
کنون ده رخصتم به جنگ عدوان که دارم از پدر زین باب فرمان
(میرزا حسین واحدیان)

ورود حماسه کربلا به حیطه شعر و ادب،یکی از عوامل ماندگاری آن نهضت بوده است که پس از گذشت چهارده قرن تنها غبار کهنگی و فراموشی را بر خود ندیده بلکه به تفکری ماندگار تبدیل شده است؛چرا که قالب تاثیرگذار و نافذ شعر و مرثیه،میان دلها و حادثه عاشورا پیوند زده و احساسها و عواطف علاقه مندان را به آن ماجرا وصل کره است.
اشعار تعزیه و عاشورا از غنی ترین ذخیره های فکری و احساسی شیعه است از سوی دیگر حماسه کربلا در زبان شعر شاعران تأثیر نهاده و ادبیات فارسی را پربار ساخته است و رابطه ای متقابل میان شعر فارسی و عاشورا وجود دارد و هر دو به ماندگاری و جلوه یکدیگر کمک کرده اند.
برخی از شاعران نیز ماندگاری نام خود را مدیون تعزیه و شعر سرودن درباره اهل بیت و عاشورا و مظلومیت اباعبدالله اند و گاهی با یک شعر شهره و جاوید شده اند.
از این رهگذر،زحمات انسانهایی که عمر پربار خود را صرف خدمت به اسلام و اشعار تعزیه و عاشورا کرده اند را نباید از یاد برد.
در این راستا سعی ما بر آن است تا با بررسی سروده های دلنشین و اشعار تعزیه شهادت حضرت قاسم(ع) از میرزا حسین واحدیان و بررسی ویژگیهای ادبی آن این شاعر را به خواننده بشناسانیم.
میرزاحسین واحدیان یکی از تعزیه سرایانی است که در کنار سرودن اشعار تعزیه به تعزیه گردانی هم
می پرداخته است.در این رساله پس از شرح تعزیه و ویژگیهای ادبی (تشبیه،کنایه،مجار،استعاره)به ارائه شرح حال مختصری از زندگی میرزا حسین واحدیان که در دسترس ما بود می پردازیم و متن تصحیح شده تعزیه حضرت قاسم(ع) را آورده ایم و در کنار آن به شرح کلمات سخت و ویژگیهای ادبی که در این تعزیه به کار رفته است می پردازیم.
اساس کار ما بررسی ویژگیهای ادبی تعزیه و معرفی میرزاحسین واحدیان به عنوان تعزیه سرای معاصر است.

۱-۱ موضوع تحقیق
موضوع این تحقیق بررسی رابطه ی تعزیه با زبان و ادبیات با نگاهی به تعزیه خوانی حسینیه روستای توت شهرستان اردکان است.
ابتدا به تعریف تعزیه و ویژگی های تعزیه ایرانی می پردازیم و بعد ویژگی های اشعار تعزیه را تحلیل
می کنیم و این که اشعار تعزیه ارزش ادبی دارد. و در نهایت به معرفی میرزا حسین واحدیان به عنوان تعزیه سرا خواهیم پرداخت و به تحلیل ویژگی های ادبی اشعار ایشان می پردازیم.
۱- ۲-پیشینه تحقیق
دربارۀ تعزیه در ایران کتبی نوشته شده است که کتاب پژوهش در تعزیه و تعزیه خوانی استاد شهیدی
تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار مورد بررسی قرار می دهد و با طرح نظرات شریعتی و فلسفی به دفاع از آن می پردازد در آن مقالات متعددی از داوود حاتمی تاریخچه تعزیه از منظر خاورشناسان مورد بررسی قرار گرفته همچنین جابر عناصری در کتاب های خود به موضوع تعزیه و اشعار تعزیه پرداخته است.
اما از زندگینامه آقای میرزا حسین واحدیان اردکانی اطلاعات زیادی در دسترس نیست. امام نسخه های خطی زیادی در تعزیه ایشان به یادگار مانده است.
۱-۳- اهداف تحقیق
هدف این پژوهش بررسی رابطه تعزیه با زبان فارسی و تحلیل ادبی و اشعار تعزیه و همچنین احیاء نسخ قدیمی تعزیه و معرفی میرزا حسین واحدیان اردکانی به عنوان تعزیه سرای معاصر و بیان ویژگی های ادبی اشعار ایشان و سبک آن
۱-۴- فرضیات (جزئی و سؤالی)
۱- تاریخچۀ تعزیه در ایران و در روستای توت چگونه بوده است؟
۲- علت پیدایش تعزیه در روستای توت چه بوده است؟
۳- آیا اشعار تعزیه ارزش ادبی دارد؟
۴- آیا می توان تعزیه را به عنوان پلی بین دین و زبان فارسی معرفی کرد؟
۵- آیا با توجه به نسخ خطی موجود می توان میرزا حسین واحدیان اردکانی را به عنوان تعزیه سرای معاصر معرفی کرد؟
۱-۵-اهمیت و ضرورت تحقیق
با توجه به این که تعزیه در فرهنگ ایرانی جایگاه والایی دارد و به صورت اشعار فارسی سروده می شود تعزیه می تواند به عنوان رابط دین و زبان فارسی معرفی شود و این ارتباط مورد بررسی قرار می گیرد.
۱-۶- روش تحقیق
با توجه به مستندات موجود در حسینیۀ توت و سوابق این روستا و حسینیه و مراسم تعزیه خوانی آن مورد بررسی قرار می گیرد. سپس اشعار مربوط به تعزیه مورد بررسی ادبی قرار می گیرد و همچنین اشعار تعزیه قاسم (ع) از نسخ خطی موجود از اشعار میرزا حسین واحدیان اردکانی است بازنویسی به عمل می آید و این اشعار مورد تحلیل ادبی قرار می گیرد.
۱-۷-نتیجه تحقیق
از این تحقیق می توان میرزاحسین واحدیان را به عنوان تعزیه سرای معاصر معرفی کرد از ویژگیهای ادبی (تشبیه،استعاره،کنایه،مجاز)و قالب های شعری به کار رفته در اشعار ایشان و همچنین به طور کلی در اشعار تعزیه بهره برد.همچنین،دانشجویان و دبیران زبان و ادبیات فارسی و شاعران و صاحبان ذوق که در کار تعزیه و تعزیه سرایی هستند می توانند با بهره گیری از آن در بالا بردن معلومات خود بیافرایند و با ویژگیهای ادبی و قالب های شعری تعزیه و اشعار میرزاحسین واحدیان آشنا شوند .

فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده ۱
مقدمه ۲
فصل اول: مبادی تحقیق ۵
۱-۱- موضوع تحقیق ۶
۱-۲- پیشینه تحقیق ۶
۱-۳- اهداف تحقیق ۶
۱-۴- فرضیات (جزئی و سؤالی) ۶
۱-۵- اهمیت و ضرورت تحقیق ۷
۱-۶- روش تحقیق ۷
۱-۷- نتیجه تحقیق ۷
فصل دوم: کلیات تعزیه و تعزیه در ایران ۸
۲-۱- تعزیه ۹
۲-۲- خاستگاه (مبدأ) تعزیه ۱۱
۲-۳- تاریخچه تعزیه در ایران ۱۴
۲-۴- ویژی های تعزیه ایرانی ۱۹
۲-۵- انواع تعزیه از لحاظ موضوع و محتوی ۴۰
۲-۶- انواع شبیه خوانان در اجرای هر مجلس ۴۴
۲-۷- تعزیه از نظر ترتیب خواندن ابیات ۴۵
فصل سوم: تعزیه نامه ها و ویژگی های ادبی آن ۴۸
۳-۱- تعزیه نامه ۴۹
۳-۲- ویژگی های ادبی تعزیه ۵۳
۳-۲-۱- قالب های شعری ۵۳
۳-۲-۲- صناعات ادبی ۵۷
۳-۲-۲-۱- صنعت لفظی: ۵۷
۳-۲-۲-۱-۱- سجع ۵۷
۳-۲-۲-۱-۲- جناس ۵۹
۳-۲-۲-۱-۳- اشتقاق ۶۲
۳-۲-۲-۱-۴- رد العجز علی الصدر ۶۳
۳-۲-۲-۱-۵- رد العجز علی العجز ۶۳
۳-۲-۲-۱-۶- ملمع ۶۴
۳-۲-۲-۲- صنعت معنوی: ۶۴
۳-۲-۲-۲-۱- تشبیه ۶۴
۳-۲-۲-۲-۲- مجاز ۷۱
۳-۲-۲-۲-۳- استعاره ۷۳
۳-۲-۲-۲-۴- کنایه ۷۴
۳-۲-۲-۲-۵- مراعات نظیر ۷۶
۳-۲-۲-۲-۶- حسن تعلیل ۷۷
۳-۲-۲-۲-۷- مبالغه و اغراق ۷۷
۳-۲-۲-۲-۸- ایهام ۷۸
۳-۲-۲-۲-۹- تضاد ۷۸
۳-۲-۲-۲-۱۰- لف و نشر ۷۹
۳-۲-۲-۲-۱۱- جمع ۸۰
۳-۲-۲-۲-۱۲- جمع با تقسیم ۸۰
۳-۲-۲-۲-۱۳- اعداد ۸۰
۳-۲-۲-۲-۱۴- ابداع ۸۱
۳-۲-۲-۲-۱۵- حشو ملیح ۸۱
۳-۲-۲-۲-۱۶- تنسیق الصفات ۸۱
۳-۲-۲-۲-۱۷- ارسال المثل ۸۲
۳-۲-۲-۲-۱۸- تلمیح ۸۳
۳-۲-۲-۲-۱۹- براعت استهلال ۸۳
۳-۲-۲-۲-۲۰- تضمین ۸۴
۳-۲-۳- بحور عروضی ۸۴
فصل چهارم: تاریخچۀ روستای توت اردکان و حسینیۀ توت و عباسیه ۸۶
۴-۱- تاریخچۀ روستای توت و حسینیۀ توت اردکان ۸۷
۴-۲- آثار باستانی روستای توت ۸۷
۴-۳- تاریخچۀحسینیۀ توت ۸۸
۴-۴- تاریخچۀ عباسیه ۹۰
۴-۵- نکاتی دربارۀ مراسم تعزیه و تعزیه خوانان در حسینیۀ توت اردکان ۹۱
فصل پنجم: معرفی میرزا حسین واحدیان اردکانی و متن تصحیح شدۀ تعزیه شهادت حضرت قاسم (ع) همراه با تحلیل اشعار این تعزیه و سبک شعر آن ۹۹
۵-۱- معرفی میرزا حسین واحدیان اردکانی ۱۰۰
۵-۲- تعزیه شهادت حضرت قاسم (ع) ۱۰۴
۵-۳- متن تصحیح شدۀ تعزیه حضرت قاسم (ع) ۱۰۴
۵-۴- توضیحات ۱۵۴
۵-۵- ویژگی های ادبی در تعزیه شهادت حضرت قاسم (ع) ۱۵۹
۵-۵-۱- بدیع لفظی: ۱۵۹
۵-۵-۱-۱- سجع ۱۵۹
۵-۵-۱-۲- جناس ۱۶۰
۵-۵-۱-۳- قلب بعض ۱۶۲
۵-۵-۱-۴- ردالعجز علی الصدر ۱۶۲
۵-۵-۱-۵- ردالصدر علی العجز ۱۶۲
۵-۵-۱-۶- اشتقاق ۱۶۲
۵-۵-۱-۷- تکرار ۱۶۳
۵-۵-۲- بدیع معنوی: ۱۶۳
۵-۵-۲-۱- تشبیه ۱۶۳
۵-۵-۲-۲- مجاز ۱۶۵
۵-۵-۲-۳- استعاره ۱۶۶
۵-۵-۲-۴- کنایه ۱۶۷
۵-۵-۲-۵- مراعات نظیر ۱۶۹
۵-۵-۲-۶- مبالغه و اغراق ۱۶۹
۵-۵-۲-۷- ایهام ۱۶۹
۵-۵-۲-۸- ایهام تناسب ۱۶۹
۵-۵-۲-۹- تضاد ۱۶۹
۵-۵-۲-۱۰- لف و نشر ۱۷۰
۵-۵-۲-۱۱- استخدام ۱۷۰
۵-۵-۲-۱۲- اعداد ۱۷۰
۵-۵-۲-۱۳- تضمین ۱۷۰
۵-۵-۲-۱۴- تنسیق الصفات ۱۷۱
۵-۵-۲-۱۵- ارسال المثل ۱۷۱
۵-۵-۲-۱۶- تلمیح ۱۷۲
۵-۵-۲-۱۷- حشو ملیح ۱۷۲
۵-۶- بحور عروضی ۱۷۲
۵-۷- سنن فرهنگی – مذهبی و ایرانی در تعزیه شهادت حضرت قاسم (ع) ۱۷۵
نتیجه گیری ۱۷۸
فهرست و منابع ۱۸۰