مقاله راهبردهای توسعه پایدار در بخش جمعیت

دانلود مقاله راهبردهای توسعه پایدار در بخش جمعیت
تصویر کلی تحولات جمعیت و شهرنشینی در ایران
تحولات جمعیتی در دهه‌های اخیر اثرات عمیقی بر ساختار اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی کشور بر جای گذاشته است، افزایش جمعیت به نوبه خود نیاز‌ها را تشدید می‌نماید و با گذشت زمان و تکامل زندگی انسان‌ها کمیت و کیفیت نیاز ها نیز تغییر می‌یابد. از آنجا که تأمین اکثر این نیازها به‌ویژه در جوامع در حال توسعه به‌دلیل معیشتی بودن اقتصاد بر منابع پایه استوار است که عمدتاً از طریق بهره‌برداری از طبیعت و منابع طبیعی صورت می‌گیرد، از این‌رو، فشار مضاعفی را بر محیط زیست تحمیل می‌نماید. به‌ویژه این موضوع در صورت نامناسب بودن رفتارهای اقتصادی و اجتماعی و شیوع فرهنگ مصرفی بیشتر تشدید می‌شود.
به این ترتیب، بررسی تحولات جمعیتی در برنامه‌ها و سیاستگذاری‌های مرتبط با محیط زیست بسیار حیاتی است. بر اساس سرشماری‌ها و برآوردهای جمعیتی انجام شده در یک سده اخیر جمعیت ایران به‌ویژه در سه دهه اخیر افزایش چشمگیری یافته است. بر اساس برآورد‌ها و سرشماری‌های انجام شده، جمعیت کشور در آغاز مقطع زمانی مورد بررسی از آهنگ رشد بسیار کندی برخوردار بوده است. بروز انواع بیماری‌های همه‌گیر، جنگ و تنش‌های اجتماعی، خشکسالی و بروز قحطی، مهاجرت به سایر مناطق و نظیر آن‌ها باعث شده بود تا جمعیت کشور در آغاز مقطع مورد بررسی از آهنگ رشد پایینی برخوردار باشد؛ به‌طوری‌که ۶۵ سال طول کشید تا جمعیت کشور به دو برابر یعنی از ۶/۷ میلیون نفر در سال ۱۲۶۰ به ۱۴ میلیون نفر در سال ۱۳۲۵ افزایش یابد. از سال ۱۳۲۵ و به موازات تحولات اجتماعی کشور، رشد جمعیت کشور آهنگ رشد بالایی داشت، به‌طوری‌که در یک فاصله زمانی ۵۰ ساله (۱۳۲۵ تا ۱۳۷۵) چهار برابر شد. در مقطع مورد بررسی آنچه حایز اهمیت است، افزایش نرخ رشد جمعیت کشور در مقطع ۶۵-۱۳۵۵ است. بر اساس سرشماری‌های انجام شده، جمعیت کشور در سال ۱۳۵۵، ۷/۳۳ میلیون نفر اعلام گردید که طی دهه ۵۵- ۱۳۴۵ با نرخ رشد سالانه ۷/۲ درصد افزایش یافته بود.
در دهه ۶۵-۱۳۵۵ که نیمه نخست آن مصادف با پیروزی انقلاب اسلامی، آغاز جنگ تحمیلی و سرریز انبوه مهاجران افغانی و خروج صدها هزار ایرانی بود، آهنگ رشد جمعیت به استناد داده‌های سرشماری سال ۱۳۶۵ با نرخ رشد ۹/۳ درصد در سال به ۹/۴۹ میلیون نفر رسید. این آهنگ رشد به معنای امکان دو برابر شدن جمعیت در مدت کمتر از ۱۸ سال بوده است.
هر چند با خروج و مهاجرت تعداد زیادی از شهروندان از کشور پیش بینی شده بود که از نرخ رشد جمعیت کشور کاسته شود، اما اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی سابق و مهاجرت آنان به کشور و پناهنده شدن تعداد زیادی از معاودین عراقی به ایران و همچنین توقف سیاست‌های مهار رشد جمعیت (که از برنامه چهارم قبل از انقلاب شروع شده بود) به دلیل ترویج ازدواج و باروری و در نهایت احتمال بقای ناشی از جنگ تحمیلی جوانان ایرانی که به عامل روانی تشدید باروری زنان منجر گردید، رشد انفجار آمیز جمعیت در این دوره را باعث شد. با وجود این بدون احتساب پناهندگان، نرخ رشد جمعیت ۲/۳ درصد برآورد گردیده است که هنوز هم بسیار بالاتر از میانگین جهانی و بسیاری از کشورهای در حال توسعه بوده است. پس از پایان جنگ تحمیلی و درک مسئولین از تبعات رشد بی‌رویه جمعیت، سیاست‌های مهار رشد جمعیت، که پس از پیروزی انقلاب معوق مانده بود، مجدداً مورد توجه قرار گرفت. بر اساس طرح آمارگیری جاری جمعیت در سال ۱۳۷۰ جمعیت کشور ۸/۵۵ میلیون نفر اعلام شد که مبین رشد سالانه ۵/۲ درصد در مقطع ۷۰-۱۳۶۵ بود و نشان از کاهش نرخ رشد به میزان ۴/۱ در سال بوده است. خوشبختانه با اقدامات انجام شده از سوی دولت و همچنین افزایش آگاهی‌های عمومی از تبعات رشد جمعیت، روند رشد جمعیت کشور تا سال ۱۳۷۵ کاهش محسوسی یافت. بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۷۵، جمعیت کشور ۰۵/۶۰ میلیون نفر اعلام گردید که نشان از کاهش نرخ رشد جمعیت کشور از ۵/۲ درصد در مقطع ۷۰-۱۳۶۵ به ۵/۱ درصد در مقطع ۷۵-۱۳۷۰ دارد و مبین فصلی جدید در دگرگونی‌های مربوط به گرایشات باروری و رشد جمعیت کشور محسوب می‌شود.
بر اساس آخرین برآوردهای جمعیت از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در سال ۱۳۸۲ جمعیت کشور ۶۸/۶۶ میلیون اعلام گردید که مبین آهنگ رشدی معادل ۴/۱ درصد در سال‌های ۸۰-۱۳۷۵ بوده است. نمودار شماره ۱ روند تغییرات افزایش جمعیت کشور را از سال ۱۲۶۰ تا ۱۳۸۲ نمایان می‌سازد.