مقاله در مورد چالش های فراروی ایران در دریای خزر

این تحقیق در مورد دریای خزر می باشد و به بررسی چالش های فراروی کشور ایران پیرامون دریای خزر می پردازد.

مقدمه
یکی از نقاط حساس و ژئوپلیتیک منطقه خاورمیانه از لحاظ منابع نفت و گاز و همچنین امور سیاسی امنیتی و نظامی، حوزه ی خزر می باشد. اهمیت این حوزه برای ایران به صورت راهبردی بوده و تمام تغییر و تحولات در آن بر استراتژی ملی جمهوری اسلامی ایران تأثیرگذار می باشد. پس از فروپاشی شوروی سابق در دسامبر 1991 و ظهور سه کشور جدید ساحلی آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان باعث به وجود آمدن چالش ها و فرصت هایی برای ایران در این منطقه شده است، حضور بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای، به منظور بهره برداری از انرژی نفت و گاز از یک سو و منابع سطحی و زیرسطحی این دریا از سویی دیگر و همچنین تعیین رژیم حقوقی این دریا باعث پیچیدگی و اهمیت استراتژیک آن شده است

چالش های فراروی ایران در دریای خزر
معمای خزر آمیزه‌ای است از تنگناهای حقوقی، نگرانی‌های امنیتی و فرصت‌های اقتصادی. از این رو ایران با هر سه چالش در دریای خزر رو به روست. راهکارهای راهبردی ایران پیرامون انتقال انرژی خزر، بحران‌های سیاسی و اجتماعی در حوزه خزر و نیز رویکرد واقع‌بینانه تهران برای رسیدن به اجماع در مورد نظام حقوقی دریای خزر، نقش ایران را در منطقة ”خارج نزدیک“ بهبود بخشیده و امنیت و منافع دراز مدت کشور را فراهم خواهد ساخت. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سیاست‌گذاران تازه کار در مسکو خواب اروپایی شدن را می‌دیدند و از این رهگذر کمتر نسبت به تحولات در مرزهای جنوبی کشورشان حساسیت نشان می‌دادند. با این حال این فرصت برای دیگر بازیگران منطقه مانند ایران و ترکیه چندان به طول نیانجامید و با انتخابات پارلمانی 1993 در فدراسیون روسیه به سرآمد.

شاید بتوان گفت دیپلماسی فراگیر تهران در سال‌های آغازین دهه 90، کارکرد پویا و رویکرد پیگیرانه برای تنش‌زدایی با غرب در کنار کمک‌رسانی به همسایگان شمالی خود، توان تأثیرگذاری کشور را در چانه زنی پیرامون ترتیبات حقوقی – امنیتی و اقتصادی منطقه ”خارج نزدیک“ افزایش می‌داد. سیاست ایران در آن برهه چنین بود که برای جلوگیری از نفوذ آمریکا در منطقه می‌بایست اقتدار روسیه پذیرفته شود. از همین‌رو تهران بر آن شد تا روابط خود با همسایگان شمالی، البته در کنار گسترش روابط خوب با روسیه سازماندهی کند.

این در حالی است که ترکیه با درک شرایط دوران گذر با آنکه ارمنستان و کردستان آشوب زده را بسان دیواری گسترده پیش روی خود برای دستیابی به دو سوی حوزه خزر داشت توانست با بهره‌گیری از پشتیبانی همه جانبه آمریکا نفوذ سیاسی، فرهنگی و اقتصادی خود را در مرزهای شمالی ایران – مرزهای جنوبی روسیه – گسترش دهد. سوداگری آنکارا در بازسازی امپراطوری نوین عثمانی، این بار با سبک سکولار و با نام ترکستان بزرگ، زمانی با بن‌بست رو به رو شد که روس‌ها به خود آمده و با رویکرد ارواسیایی تلاش کردند اقتدار گذشته را در ”خارج نزدیک“ و به ویژه در دروازه استراتژیک قفقاز نوسازی کنند. با این همه در پی بازسازی سیاست خارجی روسیه به سوی اوراسیاگرایی و سازماندهی CIS، روابط ایران و ترکیه نیز در سطح منطقه در چارچوب اکو به سوی همگرایی گرایش پیدا کرد.

پیرامون ساختار حقوقی نوین دریای خزر، ایران تا سال‌های پایانی دهه 90 میلادی اساساً بر اعتبار معاهدات 1921 و 1940 به عنوان اولویت برتر پافشاری می‌کرد. ایران همچنان معتقد است تا هنگام اجماع کشورهای صاحلی در خصوص رژیم حقوقی جدید می‌بایست به نظام فعلی پایبند باشند. البته طی دهه‌های گذشته تهران مواد 5 و 6 معاهده 1921 که براساس شرایط آن زمان در راستای تضمین امنیت اتحاد جماهیر شوروی طرح شده بود را مطابق شرایط فعلی و منافع ایران ندانسته و آن را بی‌پایه اعلام کرده است.