مقاله در مورد تاریخچه تربیت معلم در آموزش و پرورش

تاریخچه تربیت معلم در آموزش و پرورش

مقاله در مورد تاریخچه تربیت معلم در آموزش و پرورش

تاریخچه تربیت معلم در آموزش و پرورش
توجه به آداب معلمی از دیرباز در فرهنگ اسلامی و ایرانی ما جایگاه خاصی داشته است . لیکن تا آغاز حکومت مشروطه در ایران ، دولت مرکزی برای تأسیس مدرسه و تربیت معلم هیچگونه مسئولیتی برای خود قائل نبوده و هر مدرسه متولی مخصوص داشت که از محل درآمد موقوفات مدرسه ، امور مختلف مدرسه را اداره می‌نمود . معلمان از میان طلاب ساعی و با استعداد انتخاب می‌شدند . این طلاب از استادان خود اجازه نامه‌ای ( که در پشت صفحه اول یا آخر یکی از کتابها به خط استاد نوشته شده بود دریافت کرده بودند ) که در واقع « دانشنامه یا گواهینامه » بود و سند معتبری برای معلم جهت تدریس محسوب می‌شد .
در کنار این مدارس مکتب‌خانه‌هایی نیز وجود داشت که فرزندان عامه مردم در آن به تحصیل می‌پرداختند و خود را برای ورود به مدارس آماده می‌کردند . مکتب‌ داری یک حرفه خصوصی بود و هر روحانی محله‌ای که حوصله و آمادگی برای تعلیم به کودکان را داشت ، بی هیچگونه قید و شرط و اجازه‌نامه‌ای به شغل معلمی و مکتب‌داری می‌پرداخت . هریک از شاگردان ماهانه مختصری برای تحصیل می‌پرداختند این مبلغ برای زندگی بسیار ساده معلمان کافی نبود . لیکن آنها کار معلمی را با علاقه انجام می‌دادند .

پس از تأسیس « دارالفنون » در سال ۱۲۲۹ هجری شمسی و ایجاد و گسترش مدارس جدید از قبیل مشیریه ، رشدیه ، ادیب ، سادات ، اسلام ، اقدسیه ، علمیه ، کمالیه ، مروت ، سلطانی ، شرف ، دانش و … نیاز به معلم برای تدریس در مدارس به ویژه معلمانی که با اصول تعلیم و تربیت جدید آشنا باشند به خوبی احساس می‌شد . اولین اقدام رسمی در زمینه تربیت معلم ، تصویب قانونی در اردیبهشت ماه سال ۱۲۹۰ توسط مجلس شورای ملی بود . در این قانون اصول اولیه تربیت اطفال مطرح شده بود . طبق قانون مزبور برای اولین بار مجوز اعزام ۳۰ نفر جهت ادامه تحصیل به خارج از کشور صادر شد که از این تعداد ۱۵ نفر یعنی نیمی برای معلمی ( رشته تعلیم و تربیت ) و ۸ نفر برای تحصیل در علوم نظامی ، ۷ نفر برای رشته مهندسی انتخاب شدند . در همین سال برای افزایش سطح سواد معلمان موجود در تهران کلاسهای مخصوصی در مدرسه دارالفنون تشکیل گردید که در برنامه درسی آن علاوه بر دروس علوم و ادبیات ، برای اولین بار دروس دیگری تحت عنوان « اصول تعلیم » افزوده شده بود تا معلمان از اصول اولیه برای تربیت اطفال مطلع گردند .

اقدام مهم دیگری که در راه تربیت و تأمین معلمان مدارس ابتدایی و متوسطه صورت پذیرفت تصویب قانون تأسیس « درالمعلمین مرکزی » ( دارالمعلمین و دارالمعلمات ) در سال ۱۲۹۷ توسط مجلس شورای ملی بود . از این تاریخ ایجاد مراکز تربیت معلم زن و مرد صورت قانونی به خود گرفت . دارالمعلمینِ مرکزی مدرسه‌ای دولتی و رایگان بود و تحت نظر وزارت معارف اداره می‌شد رئیس آن توسط شخص وزیر انتخاب و منصوب می‌گردید . وظیفه آن تأمین معلم برای مدارس ابتدایی و دوره اول متوسطه بود . بنابراین به دو قسمت ابتدایی ( تأمین معلم برای ۴ سال اول دوره ابتدایی ) و عالی ( تأمین معلم برای سال پنجم و ششم ابتدایی و دوره اول متوسطه ) تقسیم می‌گردید دوره تحصیل در قسمت ابتدایی سه سال ( ۲ سال نظری و یکسال عملی ) و در قسمت عالی چهارسال ( ۳ سال نظری و یکسال عملی ) به طول می‌انجامید .
شرط ورود به هر دو قسمت داشتن گواهینامه شش‌ساله ابتدایی و سن متقاضیان برای ورود به قسمت ابتدایی بین ۱۷ تا ۲۱ سال و برای ورود به قسمت عالی بین ۱۸ تا ۲۲ سال تعیین شده بود .

پس از پایان مدت تحصیل به فارغ‌التحصیلان « تصدیق‌نامه معلمی » برای تدریس در ابتدایی یا متوسطه اعطاء می‌گردید و موظف بودند پس از فراغت از تحصیل به مدت ۱۰ سال در وزارت معارف تعهد خدمت خود را انجام دهند . نخستین مرکز تربیت معلم به نام « دارالمعلمین مرکزی » با ریاست ابوالحسن فروغی و معاونت اسماعیل مرآت تشکیل شد پس از آن با توجه به احساس نیاز به تربیت معلمان زن جهت تدریس در مدارس دخترانه ، اولین مرکز تربیت معلم دختران به نام « دارالمعلمات » به نظامت خانم نشاط‌السلطنه دختر صفی علیشاه تأسیس شد .
در فروردین ماه ۱۳۰۶ اساسنامه « دارالمعلمین شبانه اکابر » به تصویب شورای عالی معارف رسید . هدف از تأسیس این مراکز رفع نقایص تدریس معلمان ابتدایی بود و دوره تحصیل آن یکسال بود و در صورت عدم موفقیت معلمان در امتحانات آن ، از شغل معلمی محروم می‌شدند .
در مهرماه ۱۳۰۶ اساسنامه دوره تحصیلات فنی « دارالمعلمین ابتدایی ولایات و ایالات » به تصویب شورای عالی معارف رسید هدف از آن ، تأمین معلمان مدارس ابتدایی استان‌ها و شهرهای ایران بود . متقاضیان شغل معلمی با مدرک دوره اول متوسطه وارد این مراکز شده و در صورتی که دوره یکساله را با موفقیت بگذرانند . به آنان « گواهی فارغ‌التحصیلی معلمی » اعطاء می‌شد .
در سال ۱۳۰۷ قانون فرستادن دانشجو به خارج از کشور برای تحصیل در دانشگاه‌های معتبر اروپا به تصویب رسید به موجب این قانون ، دولت موظف شد تا ۶ سال ، هر سال صد نفر از میان فارغ‌التحصیلان دبیرستانها انتخاب و به اروپا اعزام نماید. ۳۵% از این دانشجویان به موجب قانون بایست در رشته تعلیم و تربیت تحصیل کنند و برای معلمی آماده شوند .

به منظور گسترش دبیرستانها و تربیت و تأمین دبیران مورد نیاز آن در سال ۱۳۰۷ دارالمعلمین مرکزی به « دارالمعلمین عالی » تبدیل گردید و برنامه تربیت معلم متوسطه بنیانگذاری شد اساسنامه و برنامه دارالمعلمین عالی در سال ۱۳۰۸ به تصویب شورای عالی معارف رسید . دارالمعلمین عالی مشتمل بر دو قسمت علمی و ادبی بود که قسمت ادبی شامل رشته‌های فلسفی ، ادبیات ، تاریخ و جغرافیا و قسمت علمی شامل رشته‌های فیزیک ، شیمی ، طبیعیات و ریاضیات بود . دوره تحصیلات دارالمعلمین عالی ۳ سال در نظر گرفته شده بود و دارندگان گواهینامه کامل متوسطه رشته ادبی و علمی می‌توانستند در رشته ادبی یا علمی این مؤسسه برای تحصیل ثبت‌نام کنند . طبق اساسنامه ، تدریس دروس علوم تربیتی از مهرماه سال ۱۳۱۱ در دارالمعلمین عالی اجرا گردید و دانشجویان این مرکز باید علاوه بر تحصیل در رشته خود مواد علوم تربیتی را نیز فراگرفته و امتحان دهند . مواد علوم تربیتی شامل ۶ درس و هرکدام به میزان ۲ ساعت در هفته بود . این دروس عبارت بودند از :
۱- معرفت النفس از لحاظ تربیتی ۲- فلسفه تربیت ۳- علم اجتماع از لحاظ تربیت
۴- تاریخ تعلیم و تربیت ۵- مبانی تعلیمات متوسطه ۶- اصول تعلیم و تربیت

دانشجویان مختار بودند که این دروس را در مدت ۳ سال همراه با مواد رشته تحصیلی خود و یا در مدت یکسال به طور مستقیم بگذرانند . براساس « قانون استخدام فارغ‌التحصیلان دارالمعلمین عالی » این فارغ‌التحصیلان با رتبه ۴ به استخدام در می‌آمدند ، در صورتی که سایر کارکنان دولت با رتبه ۳ استخدام می‌شدند . وزارت معارف مکلف بود فارغ‌التحصیلان دارالمعلمین عالی را در مدارس دولتی به خدمت بگمارد و دولت نمی‌توانست این فارغ‌التحصیلان را تا مو قعی که وزارت معارف به آنان نیازمند بود در هیچیک از ادارات خود به خدمت بپذیرد. محل دارالمعلمین عالی در باغ نگارستان ( حوالی میدان بهارستان ) قرار داشت . استادان دارالمعلمین عالی عبارت بودند از :

۱- عباس اقبال آشتیانی ، معلم جغرافیای انسانی و تاریخ ( فارغ‌التحصیل از دانشگاه پاریس )
۲- میرزا احمد بهمنیار ، معلم زبان و ادبیات عرب و معلم مدرسه عالی سپهسالار ۳- اسداله بیژن ، معلم علوم تربیتی ( فارغ‌التحصیل از دانشگاه کلمبیا ) ۴- محمود حسابی ، معلم فیزیک ( فارغ‌التحصیل از دانشگاه پاریس ) ۵- ابوالقاسم ذوالریاستین ، معلم گیاه‌شناسی و کشاورزی ( فارغ‌التحصیل از مدرسه کشاورزی پاریس ) ۶- رضا زاده شفق ، معلم تاریخ و فلسفه ( فارغ‌التحصیل از دانشگاه برلن )
۷- عبدالحسین شیبانی ، معلم تاریخ و وزیر اسبق معارف ۸- سید کاظم عصار ، معلم حکمت قدیم
۹- بدیع‌الزمان فروزانفر ، معلم ادبیات فارسی ۱۰- مسعود کیهان ، معلم جغرافیا و وزیر اسبق جنگ
ضمناً ۸ نفر از اساتید این مرکز را معلمان فرانسوی که فارغ‌التحصیل دانشسرای عالی پاریس بودند تشکیل می‌دادند .
از قوانین مهم دیگری که برای تربیت و تأمین معلمان مدارس ابتدایی و متوسطه وضع شده است

« قانون تربیت معلم » می‌باشد . این قانون در اسفندماه ۱۳۱۲ به تصویب رسید و به موجب آن دولت مکلف شد از اول فروردین ماه ۱۳۱۳ تا مدت ۵ سال ، ۲۵ باب دانشسرای مقدماتی و یک باب دانشسرای عالی دختران در تهران و در ولایات تأسیس و دانشسرای عالی پسران را نیز تکمیل نماید . در این قانون عنوانهای « آموزگار » برای معلم دوره ابتدایی ، « دبیر » برای معلم دوره متوسطه ، « هنرآموز » برای معلم هنرستان و « استاد » برای معلم مدارس عالی دانشگاه وضع گردید . براساس این قانون شرط ورود به دانشسراهای مقدماتی داشتن تحصیلات سه ساله متوسطه و شرط ورود به دانشسراهای عالی داشتن گواهینامه کامل متوسطه بود . دانشسراهای مقدماتی برای مدارس ابتدایی آموزگار ، و دانشسرای عالی برای دانشسراهای مقدماتی و دبیرستانها معلم ، و برای مدارس ، مدیر و بازرس و برای وزارت معارف اعضای فنی تربیت می‌کند. رؤسا و استادان دانشسرای عالی باید درجه دکتری و رؤسای دانشسراهای مقدماتی باید لیسانس دانشسرای عالی باشند .
همچنین در این قانون مقرر شده بود که به آموزگاران و دبیران حق تأهل ، حق مسکن و فوق‌العاده خارج از مرکز نیز پرداخت شود . مفاد این قانون و اجرای آن موجب گردید تا افراد بهتر جذب شغل دبیری شوند . حقوق و مزایای دبیران از همه ادارات بیشتر شود و زمینه‌های گسترش مراکز تربیت معلم در تهران و دیگر استانها و شهرها فراهم آید .
برابر مفاد « قانون تربیت معلم » دانشسراها باید شبانه‌روزی و رایگان باشند . مدت تحصیل در دانشسراهای مقدماتی ۲ سال و در دانشسرای عالی ۳ سال تعیین شده بود . گواهینامه دانشسرای مقدماتی از لحاظ استخدامی معادل دیپلم کامل متوسطه و دانشنامه پایان تحصیلات دانشسرای عالی معادل با لیسانس بوده است . برای هریک از دانشسراها یک دبستان یا یک دبیرستان ضمیمه پیش‌بینی شده بود که شاگردان سال دوم باید در آنجا تمرین معلمی را انجام دهند . طبق آئین‌نامه اجرایی این قانون ، نخستین دانشسراهای مقدماتی در شهرهای تهران ، تبریز ، اصفهان ، شیراز ، کرمان ، مشهد ، رشت ، بیرجند ، ارومیه ، بروجرد ، کرمانشاه ، اهواز و یزد تأسیس شد . با تأسیس دانشسراهای مقدماتی ، دارالمعلمین و دارالمعلمات تعطیل گردید.  و…….