مقاله مدیریت مصرف ؛ راهکار نجات منابع آبی کشور

دانلود مقاله مدیریت مصرف راهکار نجات منابع آبی کشور

همکاران محترم با توجه به صدور بخشنامه ی پرسش مهر در مورد موضوع “آب و مدیریت مصرف” در این نوشتار مقاله ای قابل ویرایش با موضوع”مدیریت مصرف ؛ راهکار نجات منابع آبی کشور” آماده شده است که همکاران محترم و دانش آموزان گرامی می توانند از آن استفاده کنند.

مختصری در مورد مقاله:

مدیریت مصرف ؛ راهکار نجات منابع آبی کشور
با تغییرات جوی و شرایط اقلیمی در جهان، منطقه و ایران، موضوع آب به یکی از دغدغه های اصلی کشورها از جمله کشور ما تبدیل شده است.
خشکسالی های اخیر باعث کاهش منابع آب های زیرزمینی شده و متوسط بارش که هر سال نسبت به میانگین بلندمدت آن طی دوره ۴۰ ساله محاسبه می شود، تغییر کرده و با کاهش روبه رو بوده است.
کمبود آب در ایران یکی از عوامل محدودکننده اصلی در توسعه طی دهه های آینده به شمار خواهد رفت. از این رو لازم است طرح ها و برنامه ریزی هایی برای استفاده مطلوب از آب و حفظ جایگاه آن به عنوان یکی از محورهای توسعه در نظر گرفته شود. دستیابی به تعادل نسبی برای عرضه و مصرف آب یک اصل ضروری و اساسی است و کارشناسان به دنبال تدوین نظام جامع مدیریت آب هستند، اما این طرح سال های متمادی است که در دست مطالعه است و به همین علت منابع آبی کشور بدون نظارت یا وجود یک نظام جامع مدیریتی، رو به زوال بوده و برداشت های بی رویه زیان های جدی به آن وارد ساخته است به طوری که هر سال دشت های ممنوعه کشور که برداشت آب از منابع زیرزمینی آن ممنوع است، رو به فزونی می رود.
جای خالی مدیریت مصرف آب
مجموعه اقداماتی که در کشور درباره آب صورت گرفته، بیشتر حول محور تامین آب در بخش های مختلف کشاورزی، شهری و صنعتی بوده و کمتر به «مدیریت مصرف» توجه شده است. حال آن که در برنامه جدید نظام توسعه جهانی، نگرش نو به آب به عنوان کالایی اقتصادی و استراتژیک وجود دارد که نقشی اساسی در توسعه اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی دارد. در این بین موضوع پراهمیت مدیریت تقاضا و صرفه جویی آب در بخش های مختلف مورد توجه قرار گرفته و راهکارهایی درباره کاهش تلفات در قسمت های مختلف صنعتی، کشاورزی و شهری ارائه خواهد شد تا با بهره گیری از این روش ها از هدرروی منابع آب جلوگیری شود.
رشد جمعیت و توسعه روزافزون جامعه شهری، نیاز به مصرف آب در همه بخش ها را بیشتر کرده و بالا رفتن سطح رفاه عمومی، بهداشت و گسترش صنعت و… همگی از عواملی هستند که موجب افزایش مصرف آب شده است.
بارش نزولات جوی در ایران ۲۶۰ میلی متر در سال است که با این حساب کشور ما تقریبا در ردیف کشورهای خشک به شمار می رود. بررسی آماری در ایران طی ۵۰ سال اخیر نشان می دهد که منابع تجدیدشونده آب به طور سالانه در سال ۱۳۳۵، ۷ هزار مترمکعب بوده که سال ۷۵ به ۲۰۰۰ مترمکعب کاهش یافته و پیش بینی می شود تا سال ۱۴۰۰ به حدود ۸۰۰ مترمکعب کاهش یابد که از نظر استاندارد جهانی پایین تر از مرز کم آبی (۱۰۰۰ مترمکعب) است.طبق برآورد کارشناسان طی ۱۰ سال آینده، ایران تنش ناشی از کمبود آب را تجربه خواهد کرد و وارد شرایط بحران آب می شود. براساس آمار رسمی سالانه از ۴۱۵ میلیارد مترمکعب بارش در ایران، حدود ۷۰ درصد آن تبخیر می شود و با ورود سالانه ۱۲ میلیارد مترمکعب آب ورودی از مرزها به داخل کشور، کل منابع آبی تجدیدپذیر ۱۳۵ میلیارد مترمکعب است که تا ۱۰ سال پیش فقط ۹۵ میلیارد مترمکعب آن برداشت شده است. با این وجود علاوه بر محدودیت منابع آب، هزینه های استحصال و محدودیت منابع مالی نیز طرح های توسعه آب را با مشکلاتی مواجه کرده است.
در گزارش بانک جهانی، کاهش سرانه آب قابل استحصال و از دست دادن کیفیت آن و ناکارآمدی مصرف آب در بخش های کشاورزی، صنعتی، شهری و محدودیت منابع مالی ازجمله مهم ترین چالش های پیش روی آب کشور ما نام برده شده که نیازمند توجه بیشتر است.
برداشت های بی رویه، دفع غیراصولی فاضلاب های خانگی و صنعتی و اتلاف زیاد آب در بخش کشاورزی از مشکلاتی است که مدیریت منابع آب در ایران را با دشواری روبه رو ساخته است. بر این اساس راه حل هایی همچون استفاده مجدد از فاضلاب، شیرین کردن آب های شور، افزایش ظرفیت تولید منابع موجود و استفاده از روش های مدیریت مصرف را به عنوان راهکارهای اصلی و کارآمد مدیریت منابع آب عنوان می کنند.
در ۲ دهه اخیر متخصصان و برنامه ریزان اقتصاد آب معتقدند که باید از نظام برنامه ریزی تلفیقی در مدیریت آب بهره گرفت زیرا ابتدا باید با آب به عنوان کالای اقتصادی ـ اجتماعی و زیست محیطی رفتار شود و دوم سیاست های راهبردی آب یکپارچه شود تا با استفاده از مدیریت تلفیقی توسعه پایدار بر پایه مدیریت تقاضا و مدیریت تامین، ایجاد گردد.
از دید کارشناسان، مدیریت تقاضای آب شامل فعالیت هایی است که کمک می کند تقاضای آب کاهش یافته یا راندمان مصرف، بهبود پیدا کند و از مصرف بی رویه و آلوده شدن منابع نیز جلوگیری شود.
الگوی بهینه مصرف آب
طبق الگویی که متخصصان برای مصرف سرانه آب خانگی تا سال ۹۰ طراحی کرده اند باید حداقل مصرف آب آشامیدنی ۳ لیتر و حداکثر آن ۵ لیتر در روز باشد.
همچنین حداقل مصرف آب در پخت و پز ۵ و حداکثر ۱۰ لیتر، حمام حداقل ۲۵ و حداکثر ۵۰ لیتر، لباسشویی حداقل ۱۰ و حداکثر ۲۰ لیتر و ظرفشویی حداقل ۵ و حداکثر ۱۵ لیتر که در مجموع با شستشوی خانه، کولر و دستشویی حداقل ۷۵ و حداکثر ۱۵۰ لیتر آب در روز در این الگو پیش بینی شده است، اما آمارها نشان می دهد طی ۳۰ سال اخیر مصرف آب در ایران بیش از ۳ برابر است و مصرف سرانه بیش از ۴ برابر شده است.
نکته: تنزل کیفیت منابع آبی زیرزمینی به دلیل برداشت های بی رویه، دفع غیراصولی فاضلاب های خانگی و صنعتی و اتلاف زیاد آب در بخش کشاورزی از مشکلاتی است که مدیریت منابع آب در ایران را با دشواری روبه رو ساخته است.
متخصصان می گویند چنانچه یک بررسی ساده آماری نسبت به سایر کشورها با تهران در مورد میزان مصرف آب صورت گیرد نشان می دهد مصرف آب در تهران به مراتب بیشتر از مصرف سرانه آب در مکان هایی است که از نظر آب و هوایی، زندگی اجتماعی و اقتصادی در ردیف تهران قرار دارند که این موضوع نیازمند توجه ویژه به مدیریت مصرف آب است، چراکه رفتار مردم درباره صرفه جویی در مصرف آب به نگرش و میزان آگاهی آنان نسبت به مسائل مربوط به آب بستگی دارد. از این رو برای این که فعالیت های مدیریت تقاضای آب به طور موفقیت آمیز اجرا شوند لازم است آگاهی ها و رفتار مردم نسبت به صرفه جویی در مصرف آب اصلاح شود.
چند سال پیش تحقیقی در این باره در کاشان صورت گرفت که نشان داد به دلیل این که این شهر با کمبود آب مواجه بود، آموزش هایی برای راه های صرفه جویی صورت گرفت و این آموزش ها تاثیر قابل توجهی بر جای گذاشت. نتایج تحقیقات نشان داد میزان آگاهی مردم درباره ضرورت صرفه جویی با میزان کاهش مصرف آب تاثیر معنی داری دارد.
کمبود اطلاع از میزان مصرف و الگوی بهینه مصرف آب، کمبود اطلاعات درباره عوامل افزایش تقاضا، پایین بودن قیمت آب، تصور مردم از آب به عنوان کالای ارزان قیمت، پایین بودن قابلیت پذیرش جامعه برای اجرای فعالیت های مدیریت تقاضا و مقاومت در برابر تغییر روش های سنتی آبیاری از جمله مهم ترین موانعی است که در مدیریت تقاضای آب وجود دارد ولی کارشناسان تاکید دارند بسیاری از موانع به آسانی به وسیله آموزش و افزایش آگاهی های عمومی و استفاده از ابزارهای قانونی قابل برطرف شدن هستند. از این رو آنان یکی از پارامترهای اصلی و مهم مدیریت مصرف آب را دستکاری قیمت آب می دانند و معتقدند تعیین قیمت مناسب برای آب، هم موجب صرفه جویی و هم باعث کاربرد بهینه آن در مصارف صنعتی، تجاری و شهری می شود و شرکت های آب و فاضلاب می توانند از افزایش درآمد فروش آب، بسیاری از هزینه های آبرسانی، تصفیه و تامین آب را تامین کنند و حتی به ارتقای سیستم های آبرسانی، لوله کشی و تصفیه خانه ها بپردازند، اما با نرخ گذاری آب که در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفت و حتی با وجود اجرای قانون هدفمندی یارانه ها، هنوز دولت نتوانسته به نرخ واحدی درباره آن دست یابد، چراکه این امر تحت تاثیر ملاحظات سیاسی ـ اجتماعی قرار دارد.
جالب است که در برخی از استان های کشور مانند چهارمحال و بختیاری، میانگین فروش آب کمتر از قیمت تمام شده آن در شرکت های آب و فاضلاب است. بر این اساس وزارت نیرو معتقد است که هزینه تولید آب در استان های مختلف بنا به شرایط اقلیمی، اقتصادی و حتی سیاسی متفاوت است و یافتن فرمولی که براساس آن بتوان میانگین قیمت آب در کل کشور را به دست آورد کار زمانبری است و باید تمام جوانب آن مورد بررسی قرار گیرد. از این منظر کارشناسان وزارت نیرو معتقدند در برخی نقاط کشور مانند تهران عدم تاثیرپذیری کاهش مصرف آب با افزایش قیمت مشخص است و از این رو قیمت گذاری تصاعدی آب به تنهایی سیاستی موثر برای ایجاد انگیزه کاهش مصرف نخواهد بود و مستلزم یافتن راه هایی برای مدیریت مصرف است.
چالش مصرف آب در بخش کشاورزی
یکی دیگر از بخش هایی که آب مصرفی مورد نیاز آن باید به کنترل در آید بخش کشاورزی است. این بخش در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد آب تولیدی کشور را مصرف می کند که با هدرروی زیادی نیز روبه رو است. این در حالی است که فقط ۵۱ میلیون تن تولیدات کشاورزی از این میزان آب عاید می شود.
قیمت گذاری فعلی آب کشاورزی براساس حجم مصرف، انجام نمی شود، بنابراین باید روش جدیدی اتخاذ شود که قیمت آب کشاورزی براساس حجم آب مصرفی برآورد گردد تا منجر به افزایش راندمان آبیاری و مدیریت مصرف آب کشاورزی شود. هم اکنون میزان مصرف آب برای آبیاری محصولات مهم کشاورزی نیز در مقایسه با نرم های جهانی بسیار بالاست.
در بخش صنعت نیز کارشناسان معتقدند که الگوهای مصرف به درستی تنظیم نشده و مطالعه ای که بتواند پتانسیل صرفه جویی آب در بخش صنعت را ایجاد کند، صورت نگرفته است. در حال حاضر برنامه ریزان آب در این حوزه سرگرم مطالعاتی برای تغییر الگوی مصرف آب در بخش صنعت هستند و امیدوارند با تدوین طرح جامع آب این مطالعات نیز زودتر به پایان برسد و برای دستیابی به نتایج بهتر می توان از الگوهای مناسب سایر کشورها نیز در این زمینه بهره گرفت کارشناسان می گویند با استفاده از الگوهای مناسب تا ۴۰ درصد می توان مصرف آب صنعتی در کارخانجات را کاهش داد.
با این وصف با توجه به اهمیت برنامه های کاهش مصرف و حفظ منابع آب، این طرح در بسیاری از کشورهای جهان به شکل یک حرکت ملی درآمده و کشورهای پیشرفته مدیریت آب را به شکل دقیق و با روش هایی صحیح انجام می دهند که بهره گیری افزایش تجربه ها می تواند به کشورهای در حال توسعه ازجمله ایران کمک کند؛ فعالیت هایی که کشورهای در حال توسعه مانند هند، چین و تایوان در بخش های مختلف صنعتی، کشاورزی و شهری در زمینه مدیریت آب انجام داده اند گویای این مطلب است که مدیریت مصرف و حفظ منابع آب با به کارگیری روش های اصولی، علمی و استراتژیک قابل اجراست.

فهرست مطالب
مدیریت مصرف ؛ راهکار نجات منابع آبی کشور/۱
جای خالی مدیریت مصرف آب/۱
الگوی بهینه مصرف آب /۴
چالش مصرف آب در بخش کشاورزی /۶
راه های مقابه با بحران کم آبی /۸
اهمیت خشکسالی /۱۰
بحران آب درجهان /۱۲
بحران آب درایران /۱۳
شیوه های مقابه با بحران کم آبی /۱۴
اصلاح ساختارمصرف /۱۵
پیشنهادات /۱۸
نتیجه گیری /۱۹
آب و آب و باز هم آب(موقعیت جهانی آب) /۲۲
آب شیرین /۲۳
گردش طبیعی آب /۲۳
وضعیت آبهای ایران /۲۴
آنچه باید بدانیم /۲۵
روش های صرفه جویی در مصرف آب /۲۵
منابع و مآخذ/۳۰