مقاله در مورد روشهای نوین انشا با رویکردی به خلاقیت

دانلود مقاله در مورد روشهای نوین انشا با رویکردی به خلاقیت

چکیده :
متاسفانه تدریس انشا با شیوه های خلاق،که دانش آموز را در نوشتن ماهر و توانا کند در هیچ یک از مقاطع تحصیلی کشور ما رایج نیست و به همین علت دانش آموزان اغلب از این درس گریزانند و بسیاری از آنان تا آخرین سال تحصیلی انشا نوشتن را یاد نمی گیرند شاید هم انشارا درسی بیهوده می دانند و یا تصور می کنند این درس را برای آزار آنان در برنامه درسی گنجانده اند. در این مقاله تلاش شده است با استفاده از روش دلفی* به جمع آوری اطلاعات در زمینه ی علل ضعف دانش آموزان در درس انشا و پایین بودن خلاقیت آنهاپرداخته ایم وبه اختصار برخی موانع خلاقیت را که با ضعف انشا بی ارتباط نیست مطرح نموده ایم.ودر بخش دوم راهکار هایی را برای رفع این نواقص ارائه کرده ایم.ودر بخش پایانی شیوه های نوین تدریس انشا را مطرح نموده ، که بدون شک این شیوه ها تاثیر مستقیم در پرورش خلاقیت دانش آموزان دارد.به امید آنکه تجارب ناچیز اینجانب مورد استفاده قرار گیرد.
آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید
*در این روش برای بررسی مشکل و تدوین راه حل از افراد صاحب نظر در این رشته از قبیل کارشناسان ،نویسندگان،معلمان موفق و درمرحله بعد از دانش آموزان برتر المپیادهای ادبی ودانش آموزان نویسنده یا شاعر نظر خواهی می شود.مجددا” جمع بندی نظریات بدون ذکر نام و بصورت چرخشی ادامه می یابد تا بعد از یک تبادل نظر جامع سند نهایی تدوین شود.لذا این روش دو ویژگی مهم دارد :
۱-حل مشکل بطور ریشه ای ۲-واقع گرایی بالا
از محاسن روش دلفی این است که اولا” لزومی ندارد افراد صاحب نظر و دخیل در تصمیم گیری در یک جا جمع شوندکه این بااستفاده از امکانات ICT فراهم است.ثانیا” نظرات وسوالات بدون ذکر نام توزیع میشود که درکاهش تعصبات واعمال نظرهای شخصی بسیارمهم است.ثالثا” ،درگیر کردن گروههای مختلف صاحب نظر در مسئله تعریف شده سند نهایی بسیار واقع بینانه

واژگان کلیدی : انشا،خلاقیت،موانع،راهکارها،شیوه های نوین

مقدمه:
توضیح درباره فواید نوشتن و اینکه هر انسان کار آمد روزی بتواند بنویسد شاید کار بی فایده ای باشد چرا که ضرورت این امر به همگان روشن است اما انگار در برنامه ریزی جدید درسی این مهم فراموش شده است و بدیهی است که اگر دانش آموزان هر هفته چند ساعتی را به موضوع انشایی فکر نکنند ودرباره آن ننویسند بعد از مدتی مهارت نوشتن در آنها ضعیف می شود. وبرای بر آوردن ساده ترین نیازهای نوشتاری خود دچار مشگل خواهند شد. ضمن اینکه نوشتن ،مزایای جانبی دیگری،مانندپرورش خلاقیت، تفکر و مطالعه نیز دارد و برای خوب نوشتن در مرحله اول باید خوب ببینند و مرحله دوم با دقت گوش کنند و در مرحله سوم آنچه را که دیده و شنیده اند بتوانند خوب بیان کنند و در مرحله پایانی اینها را بنویسند و تا زمانی که دانش آموز مراحل قبل را به دقت تمرین نکند در مرحله ی نوشتن موفق نخواهد بود.
اگر دانش آموزان یک جامعه نیاموزند چگونه ذهن خود را به جریان در آورند و روح سیال خود را به تکاپو وادارند حتی اگر به مدارج بالای علمی نیز دست یابند بی شک سرنوشت غم انگیزی در انتظار آنها خواهد بود چرا که انشا به عنوان یک سیستم ذهنی باز می تواند زیبا ترین آموزنده آزادی باشد . و محیطهای آموزشی باید جهت پرورش خلاقیت فرصتهای مختلفی را برای کودکان فراهم نمایند چرا که با به کارگیری روشهای درست پرورش خلاقیت، دانش آموزان در سطوح مختلف هنر، علم و خلاقیت را یاد می گیرند. قبل از ورود به بحث اصلی ذکر این نکته لازم به نظر میرسد که مبنای پرورش خلاقیت تخیل می باشد اما متاسفانه برخی از مربیان تخیلی بودن دانش آموزان را امری مضر می دانند در صورتیکه تاثیر بسزایی در امر خلاقیت می گذارد. با توجه به عللی که دانش آموزان برای ضعف خود در انشامطرح نموده اند‍‍‌(به روش دلفی) در می یابیم که محیط آموزشی مخصوصا معلم می تواند تاثیر مهمی در رشد خلاقیت و تقویت قوه ی تفکر داشته باشد.به همین جهت در این مقاله ابتدا به تعریف خلاقیت و موانع آن پرداخته ایم و سپس درس انشا را به عنوان یکی از راههای پرورش خلاقیت مطرح کرده ایم در این راستا ابتدا علل ضعف دانش آ موزان را در این درس، که بی ارتباط با موانع خلاقیت نیست ،بررسی کرده ایم. سپس به ارائه ی راهکار هایی برای رفع این موانع پرداخته ایم. و در قسمت پایانی مقاله روشهای نوین تدریس انشا را که به طور مستقیم با پرورش خلاقیت در ارتباط است شرح داده ایم.

خلاقیت
خلاقیت به معنای خلق و آفرینش اندیشه ها ، متفاوت نگریستن به امور و ابداع راه حلهای جدید برای یک مساله است. خلاقیت تشخیص و بیان مساله و ارائه راه حلهای جدید برای آن است . این توانایی در بشر به اندازه حافظه عمومیت دارد و می توان آن را با روشهای معین پرورش داد . به گفته ی اندرسن ” خلاقیت در کودکان امری همگانی است در حالیکه در بین بزرگسالان تقریبا وجود ندارد. خودبخود این سوال پیش می آید که بر سر این توانایی بشر چه پیش آمده است.” [۱]

مهمترین موانع خلاقیت :
الف) موانع فردی ب) موانع اجتماعی (مدرسه و خانواده)
۱- موانع فردی:
برخی عوامل فردی که باعث عدم رشد خلاقیت می شوند عبارتند از : عوامل روانی ، بیولوژیک و فیزیولوژیک. [۲]
برخی موانع روانی و فردی که در رشد خلاقیت تاثیر دارند عبارتند از :
۱- تاکید بر محفوظات ذهنی و حافظه
۲- ترس از شکست و ریسک پذیر نبودن
۳- عدم شفافیت در اهداف
۴- عدم اعتماد به نفس
۵- نداشتن پشتکار و مقاوم نبودن
۶- خجالتی و کم رو بودن
۷- اعتقاد به ارثی بودن خلاقیت
۸- منفی گرایی و داشتن تصور منفی از خود
۹- عدم تمرکز ذهنی
۱۰- استراحت طلب بودن
۱۱- انعطاف پذیر نبودن
۱۲- تمایل به هماهنگ بودن با دیگران
۱۳- عدم تحمل مخالفت و تضاد

۲- موانع اجتماعی
۱- عدم شناسایی و استفاده از مربیان خلاق و نوآور
۲- مقاومت در برابر طرحهای جدید
۳- اجرای روشهای تدریس سنتی
۴- برقرای مقررات خشک انضباطی
۵- توجه به نمره گرایی به جای توجه به فعالیتهای نوآورانه
۶- انتقاد مکرر از رفتار دانش آموز
۷- عدم مشارکت فعال دانش آموزان در فعالیتهای آموزشی
۸- بی توجهی به تخیلات دانش آموزان و عدم شناسایی علایق آن ها
۹- نبود امکانات کافی برای رشد خلاقیت

علل ضعف انشا :
اشکالات مربوط به درس انشا در واقع از همان سالهای اول دبستان که کودکان این درس را با جمله نویسی شروع می کنند پدید می آید برخی از معلمان دانسته یا ندانسته کمترین اهمیتی برای تمرینهای کتاب فارسی قائل نیستند و پس از آنکه چند بار از روی درس خوانده شد شخصا پرسش ها را در کلاس پاسخ می دهند تا دانش آموزان در کتابهایشان بنویسند اغلب دانش آموزان این کلاسها چون متن درس را درک نکرده اند بدیهی است که قادر نخواهند بود جملات محکم و زیبایی بسازند یا برداشتهای خود را از موضوع درس در چند جمله بنویسند یا بیان کنند این دانش آموزان همان هایی هستند که در سالهای بعد برای نوشتن انشا شب هنگام به سراغ والدینشان می روند تا صبح روز بعد در کلاس نمره ی خوبی به دست آورند .در حالی که اگر انشا را به مثابه ی روح سیال و جریان ذهنی دانش آموزان در نظر بگیریم می بینیم بی توجهی به این درس چه خسران عظیمی در بر دارد و تاکنون هم چه زیان عظیمی را متحمل شده ایم .و اما مهمترین علل ضعف دانش آموزان که با روش دلفی گردآوری شده است عبارتند از:
موضوعات انشا عموما تکراری و خسته کننده است و معلم توضیحی درباره ی موضوع انشا سر کلاس ارائه نمی دهد.
۱- به درس انشا و نگارش بهای کمتری نسبت به دروسی نظیر ریاضی ، زبان ، فیزیک و …. داده می شود و همین امر سبب کمبود در این زمینه است.
۲- معلمین اهمیت درس انشا را برای دانش آموزان بازگو نمی کنند و چه بسا دانش آموزان انشا را امری بیهوده تلقی می کنند و انگیزه کافی برای این درس ندارند.
۳- برخی دانش آموزان از نمرات کم انشاء سرخورده می شوند و رغبتی به نوشتن دوباره ندارند و دیگر اینکه معلمین برای نوشتن انشا حجم خاصی را مشخص می کنند به عنوان مثال می گویند باید بیشتر از ده خط بنویسید. حال آنکه این شیوه اشتباه است.
۴- دلسوزی بی جای والدین در درماندگی فرزندان خود از نوشتن انشا که با کمترین خواهش و اصرار فرزند خود از نوشتن انشا که با کمترین خواهش و اصرار فرزند حاضر می شود کار او را خود بر دوش بگیرند.
۵- بی توجهی به فرهنگ کتابخوانی در اکثر خانواده ها به دلیل گرفتاریها و مشکلات ، زیرا اگر پدر و مادر قسمتی از اوقات فراغت خود را صرف خواندن کتابهای مفید و سودمند کنند می توانند عاملی برای ترغیب فرزند به امر مطالعه باشد.
۶- سطح مطالعه در میان دانش آموزان بسیار کم است و آنها علاقه چندانی به خواندن کتابهای مفید غیر درسی ندارند و همین کمبود اطلاعات باعث ناتوانی آنها در نوشتن می شود.
۷- دیده شده است دانش آموزی به علت اینکه نوشته اش خودش را راضی و خرسند نکرده از بیم دانش آموزان و احیانا تمسخر آنان ، سرزنش معلم و حتی نمره بد را به جان می خرد و به بهانه اینکه انشایش را نیاورده یا ننوشته، از خواندن انشا سرباز می زنند و کم کم این عقده در او شکل می گیرد که نمی تواندچیز خوبی بنویسد.
۸- استفاده های مکرر از این ساعت درسی برای جبران دروس عقب افتاده.
۱۰- عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی مثل فیلم و تصویر و عدم تنوع ساعتهای انشا.

انواع تفکر:
قبل از اینکه به بیان راهکار های خلاقیت و روشهای تقویت انشا بپردازیم ابتدا انواع تفکر را به اختصار توضیح می دهیم: تفکر را می توان به دو دسته همگرا و واگرا تقسیم نمود و تفکر واگرا به معنای ارائه راه حلهای جدید در حل مساله است در تفکر واگرا خلاقیت مطرح است و تفکر همگرا به معنای ارائه راه حلهای قدیمی در برابر یک مساله است تفکر همگرا همان تفکر منطقی است. در تفکر همگرا امکان اشتباه نیست و در تفکر واگرا و خلاق به فرد فرصت اشتباه داده می شود فردی که دارای تفکر خلاق است سعی می کند عناصر و اجزای نامربوط را به هم متصل کند.
در سیستم آموزشی این دو نوع تفکر را می توان به صورت موازی و از طریق فعالیتهای مختلف پرورش داد. و لزوما یکی بر دیگری مقدم نیست. معلم می تواند در یک درس، تفکر همگرا و منطقی را مطرح کند و در دروس دیگر از تفکر واگرا استفاده نماید و به دنبال تقدم و تاخر نباشد. و معلم نباید خود و یا دانش آموز را محدود به یک چارچوب خاص نماید که این خود از موانع خلاقیت می باشد.

راهکارهای پرورش خلاقیت
۱- تشویق و ترغیب دانش آموزان و همکاران نوآور و خلاق
۲- توسعه روشهای خلاقانه در امر تدریس
۳- ایجاد اتاق فکر در مدارس
۴- در صورت امکان گذراندن واحد درسی با عناوین خلاقیت و نوآوری
۵- برگزاری نمایشگاههایی از آثار خلاقانه همکاران و دانش آموزان
۶- معرفی چهره های خلاق و نوآور در سطح منطقه
۷- تقویت و آموزش مهارتهای مثبت نگری و فراتر نگری
۸- توجه به ایده های جدید در مدارس و مهارت ایجاد مساله
۹- آماده سازی بستر مناسب برای نوآوری در فعالیتهای گروهی دانش آموزان

شیوه های بهبود انشا:
۱- از محدود کردن دانش آموزان به موضوعی خاص بپرهیزیم و فکر او را در چارچوب و فضای بسته ای قرار ندهیم چرا که با دادن موضوعات تحمیلی انشا به دانش آموزان از آن ها سلب آزادی کرده ایم و ذهنشان را مجبور کرده ایم که مطابق میل ما به جریان بیفتد و این در ذهن پایدار نمی ماند بیشتر باید از موضوعات اختیاری و مورد علاقه دانش آموزان استفاده کنیم.
۲- بهتر است معلم ابتدا درباره موضوع انشا چند سطری برای دانش آموزان توضیح بدهد و مطلب را روشن کند چرا که معلم ادبیات باید الگوی تربیتی و آموزشی دانش آموزان باشد و در نوشتن انشا و قطعات ادبی بر همه اشراف داشته باشد.
۳- باید دانش آموزان را به این امر مهم آگاه کنیم که نویسندگی و نگارش در زندگی شخصی و اجتماعی آنان نقش مؤثر و با ارزشی دارد و تمام اندوخته هایشان به چگونه نوشتن آنان بر می گردد زیرا ضعف نگارش در دیدگاه مردم بیسوادی تلقی می شود.
۴- توجه به محتوای انشا صرف نظر از حجم آن و در نظر گرفتن خلاقیت و ابتکار دانش آموزان.
۵- مطالعه والدین در منزل موجب تشویق فرزندان به این امر می گردد و اهمیت مطالعه را برایش بیشتر آشکار می سازد.
۶- بهتر است به طور مستقیم از انشای دانش آموزان انتقاد نشود بلکه به او پیشنهاد بدهیم به عنوان مثال بگوییم اگر این جا را این گونه بنویسی بهتر نیست؟ و این روش باعث می شود که دانش آموز فکر کند معلم از اول تا آخر انشایش را گوش می کرده و برای سخن او اهمیت قائل بوده است.
۷- عدم استفاده مکرر از ساعت انشا برای جبران درسهای عقب افتاده دیگر.
۸- استفاده از وسایل کمک آموزشی مثل فیلم و تصویر.
۹- استفاده هر چه بیشتر از فضای طبیعی در مقایسه با فشای بسته کلاس.
۱۰-نوشتن خاطرات روزانه به بهبود انشا کمک می کند چرا که مهارت در نویسندگی جز با تمرین امکان پذیر نیست.
۱۱-تشویق و تقویت نکات برجسته انشای دانش آموزان .
۱۲-تلاش شود تا انشا را بیشتر در کلاس بنویسند زیرا در خانه اغلب از بزرگترها کمک می گیرند و از ذهن و فکر خودش کمتر استفاده می کند.
۱۳-بهتر است در جلسه های اول انشا هر ساعت یک قطعه خوب ادبی در کلاس خوانده شود که دارای پیام و اندیشه ای باشد تا دانش آموزان بدان سو هدایت گردند در این مورد دکتر انزابی نژاد می نویسند: “از دانش آموزان می خواهیم که با دقت فراوان به قطعه ی خوانده شده گوش می کنند و پس از خواندن آن تا آنجا که می توانند عین قطعه یا مثال را بازنویسی کنند که این عمل باعث خوب گوش دادن دانش آموز می شود و دقتش زیاد می گردد و برای اینکه نوشته اش نزدیک به اصل باشد عبارات را به خاطر خواهد سپرد که این باعث تقویت حافظه هم خواهد شد”. [۳]
۱۴- افراد غیر متخصص به هیچ وجه به تدریس انشا نپردازند.
۱۵-در کلاسهای چهارم و پنجم دبستان و اول و دوم راهنمایی انشا در کلاس نوشته و خوانده شود و نقد و بررسی گردد.
۱۶ – حتی الامکان هنگام تصحیح انشاغلطهای نگارشی نیز تصحیح شوند.
۱۶- دانش آموز را به دیدن عادت دهیم، تهیه گزارش از اردوها گردشهای علمی و بازدید از مراکز علمی، فرهنگی و اقتصادی مفید است.
۱۷- به دانش آموزان اجازه دهیم از کار برخی ادارات گزارش کار تهیه کنند و به صورت گروهی در کلاس ارائه دهند.
۱۸-از آنها بخواهیم داستانهای کوتاه را خلاصه کرده و به صورت سخنرانی در کلاس ارائه کنند تا از این طریق پیشرفت گفتاری نیز حاصل گردد.
۱۹-هر چند وقت یکبار سبک و شیوه نامه های اداری را به آنها آموزش دهیم.
۲۰-شرح وقایع روزانه، توصیف صحنه های گوناگون طبیعت چون غروب، طلوع، رودخانه، دشت، و … گام مهمی در رسیدن به این مقصود است. [۴]
۲۱-بهتر است دانش آموزان هنگام هنگام خواندن انشاهر کدام صفحه کاغذ روی میز گذاشته و به دقت به انشای دوستان خود توجه کنند و نکات مورد نظرشان را به دوست خود گوشزد نمایند و معلم هم به کار آنها نظارت داشته و مطالبشان را اصلاح نماید.
۲۲-به دانش آموزان تاکید شود پس از آنکه انشای خود را تدوین کردن آن را با صدای بلند برای خود و اهل خانواده بخوانند تا در اصلاح آن از افکار دیگران بهره مند شوند.
۲۳-به دانش آموزان انشاهای دسته جمعی واگذار شود که حالت پژوهش و تحقیق درباره موضوع خاص باشد تا روحیه پژوهشگری در آنها بوجود آید.
۲۴-دانش آموزان باید در هر جلسه انشاو نوشته ای جالب و مفید از کتابی، نشریه ای ، مجله ای با ذکر مآخذ و نام نویسنده عینا در دفتر خود بنویسند از این رهگذر برای اینکه نوشته ی خوبی تهیه کند و دو سه مقاله خواهد خواند تا یکی را برگزیند و این دانش آموز را به یادداشت کردن و سند دادن عادت می دهد چرا که لازمه درست اندیشیدن و اندیشه را درست بیان کردن تمرین و ممارست است. [۵]
۲۵-دانش آموزان را متوجه کنیم که امر نگارش با زبان گفتاری متفاوت است و نوشتن کلمات به صورت گفتاری در انشای آنان درست نیست اما در جمله هایی که عینا از کسی نقل می شود اشکالی ندارد.
۲۶-یکی از مواردی که باید مورد توجه قرار گیرد مسئله سخنرانی و حضور طبیعی دانش آموز در جمع دوستان خود است که سخنرانی خود نوعی ایجاد فرصت برای اظهار نظر از سوی شاگردان است که در بروز و پرورش استعدادها و تواناییهای آنان تاثیر بسزایی دارد این برنامه اگر در جلسات اول با گرمی استقبال شود بی شک پس از چند جلسه دانش آموزان علاقه مند خواهند بود که سخنران جلسه آینده باشند به خصوص که معلم برای این کار ارزش نمره ای منظور دارد. [۶]
۲۷-در پایان اینکه به دانش آموزان یاد دهیم که هر اندازه می توانند، بیشتر و دقیقتر بیندیشند چون همان اندازه نوشته آنان پسندیده تر خواهد بود و ساده و روان بنویسند زیرا هر چه تفکر آنان منطقی تر و منظم تر باشد، انشای مورد نظر برجسته تر خواهد شد.