مقاله روند های جمعیتی و چالشهای آن در خاورمیانه و آفریقای شمالی

دانلود مقاله روند های جمعیتی و چالشهای آن در خاورمیانه و آفریقای شمالی
چکیده
منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی یکی از خاستگاههای تمدن و فرهنگ شهری ست. ویژگی عمده کشورهای این منطقه این است که هرچند انتقال جمعیتی یعنی انتقال از مرگ‌ومیر و باروری بالا به مرگ‌ومیر و باروری پائین صورت گرفته است ولی هر کشوری در مراحل متفاوتی از آن قرار دارد. پیش‌بینی شده است که شمار جمعیت در این منطقه طی چندین دهه همچنان افزایش یابد و این بدان خاطر است که گشتاور رشد جمعیت در این منطقه مثبت است.
امروزه رشد سریع جمعیت چالشهائی را که این منطقه در آغاز هزاره سوم میلادی با آن روبروست، تشدید می‌کند. یکی از چالشها، فراهم نمودن خدمات بهداشت باروری برای زنان ۱۵ تا ۴۹ ساله‌ای است که طی ۳۰ سال آینده دست‌کم دو برابر خواهد شد. سالخوردگی جمعیت و تامین نیازهای بهداشتی آنها یکی دیگر از چالش‌های این منطقه است. علی‌رغم تلاش دولتهای منطقه در حوزه آموزش، شمار افراد بزرگسال بیسواد در بعضی کشورها افزایش خواهد یافت. بیکاری بویژه در میان جوانان و زنان یکی دیگر از ویژگیهای جمعیت‌شناختی منطقه است. علاوه بر اینها، رشد جمعیت در زمینه‌های دیگری چون مسکن و منابع آب، منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی را با چالشهای اساسی مواجه خواهد ساخت.
این وضعیت کشورهای منطقه را ناگزیر از پذیرش این واقعیت کرده است که برای تعدیل نرخ رشد جمعیت و پیشگیری از تشدید مشکلات، به اجرای برنامه‌های تنظیم خانواده و کنترل موالید بپردازند. در این راستا، کشورهای مصر، ایران و ترکیه از اولین کشورهائی بودند که بطور رسمی از برنامه‌های تنظیم خانواده حمایت کردند. هم‌اکنون در منطقه دولتی وجود ندارد که دسترسی زوجین به اطلاعات و خدمات تنظیم خانواده را محدود کند.
صاحبنظران بر این باوراند که در سایه اقداماتی چون التزام به ثبات سیاسی، سرمایه‌گذاری در بهداشت و منابع انسانی و سیاستهای اقتصادی سالم و بی‌عیب و نقص می‌توان چالشهای جمعیتی را در این منطقه به پاداش جمعیتی تبدیل نمود.

واژگان کلیدی: چالشهای جمعیتی ـ افریقای شمالی‌ـ گشتاور رشد‌ـ خاورمیانه ـ پاداش جمعیتی

مقدمه
مردم خاورمیانه و آفریقای شمالی[۱] نقشی طولانی، هرچند در مواردی متغیر و ناپایدار، در تاریخ تمدن بشری داشته‌اند. این منطقه یکی از خاستگاههای تمدن و فرهنگ شهری ست. سه دین عمده دنیا یعنی یهودیت، مسیحیت و اسلام ریشه در این منطقه دارد. دانشگاههای موجود در خاورمیانه و آفریقای شمالی از قدمت بیشتری در مقایسه با دانشگاههای اروپا برخوردارند. در دوران معاصر، سیاست، مذهب و اقتصاد خاورمیانه و آفریقای شمالی بشدت با روشهائی که دنیا را تحت تاثیر قرار داده، گره خورده است. عرضه نفت در سطح وسیع و کلان[۲] یکی از دلائل عمده علاقه‌مندی جهانی ست ولی تاثیر خاورمیانه و آفریقای شمالی فراتر از حوزه‌های نفتی گرانقیمت آن می‌باشد. این منطقه از موقعیت جغرافیائی و استراتژیک مهمی بین آسیا، آفریقا و اروپا برخوردار است و همیشه درگیر کشمکش‌های زمین و نفوذ بیگانگان بوده است.
امروزه، رشد سریع جمعیت چالشهائی را که این منطقه در آغاز هزاره سوم با آن روبروست، تشدید می‌کند. جمعیت خاورمیانه و آفریقای شمالی که در طول صدها سال در حدود ۳۰ میلیون نفر نوسان داشته است، در اوائل قرن بیستم به حدود ۶۰ میلیون نفر رسید. در نیمه دوم قرن بیستم رشد جمعیت در این منطقه به شدت افزایش یافت. کل جمعیت طی یک دوره ۵۰ ساله با ۲۸۰ میلیون نفر افزایش از حدود ۱۰۰ میلیون نفر در سال ۱۹۵۰ به حدود ۳۸۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۰ رسید. در طول این دوره، جمعیت خاورمیانه و آفریقای شمالی، ۷/۳ برابر یعنی بیش از هر منطقه عمده دیگری در جهان افزایش یافت ( نمودار ۱).

فهرست مطالب
چکیده ۱
مقدمه ۳
تغییرات جمعیت ۵
پیامدها و چالشهای جمعیت‌شناختی ۷
شکل‌گیری یک توافق بین‌المللی در مورد جمعیت ۱۲
پی نوشتها ۱۸

پی نوشتها
عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه بوعلی سینا
۱٫ The Middle East and North Africa
کشورها و مناطقی که جزو خاورمیانه و آفریقای شمالی به حساب آمده‌اند در جدول ۴ لیست شده است.
[۲] – دو سوم ذخایر نفتی شناخته شده در دنیا
[۳] – با نرخ رشد ۳ درصد در سال، یک جمعیت هر ۲۳ سال یک بار دو برابر خواهد شد.
۲٫ Human Survival
۱٫ Population Momentum
* دومین میزان بالا در دنیا پس از صحرای آفریقا
۱٫International Labour Organization (ILO), World Labour Report 2000 (Geneva: ILO, 2000) : Table 4B.
۲٫ Jalaleddin Jalali and Farzaneh Roudi, Globalization and Unemployment in the Middle east and North Africa, in Population Challenges in the Middle East and North Africa : Toward the 21st Century, ed. I. Sirageldin (forthcoming).
۱٫ United Nations Development Programme (UNDP), Jordan Human development report 2000 (Amman, Jordan : UNDP, 2000) : Tables 5.3 and 5.6.
۲٫ ILO, World Labour Report 2000 : Table 6.
۳٫ United Nations Educational, Cultural, and Scientific Organization (UNESCO), UNESCO Statistical Yearbook 1999 (Paris: UNESCO, 1999): Table II.2.
۴٫ United Nations Population Division, World Urbanization Prospects, the 1999 Revision: Key Findings (New York: UN Population Division, 1999): Table 5, Data Tables and Highlights, Table 11.
۱٫ Calculations done by author using the following sources: Carl Haub and Diana Cornelius, 2001 World Population data Sheet (washington, DC: Population Reference Bureau May 2001), People in the balance: Population and Natyral resources at the Turn of the Millennium (Washington, DC: Population Action International, 2000, World Resources 2000-2001 (Washington DC: World Resources Institute).
۲٫ Abdel R. Omran and Farzaneh Roudi. The Middle east Population Puzzle, Population Bulletin 48, no. 1 (Washington, DC: Population reference Bureau, July 1993).
۱٫ International Conference on Population and Development
۱٫Reproductive Health