مقاله بررسی خسارت بزه دیده در فقه و حقوق

دانلود مقاله بررسی خسارت بزه دیده در فقه و حقوق

مقدمه:

مقصود از بزه دیده در بحث بزه دیده شناسی، قربانی شدن به وسیله جرم و اعمالی است که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است (رایجیان اصلی ، ١٣٨١ ،ص ١٢ ). فق و حقوق و دین اسلام هر نوع قربانی کردن افراد را نفی میکند چنانچه در مورد جرم قتل نفس، قتل یک انسان به قتل بشر تشبیه شده است(مائده، ٣٢)

مطالعه نقش بزه دیده مسئله ای نیست که تاریخ حقوق آیفری با آن ناآشنا باشد، در جوامع باستانی و در سیستم اتهامی ، بزه دیده نقش ممتازی در دعاوی آیفری داشت تا جایی که گفته می شد «اگر شاآی نباشد دعوایی متصور نیست». در اواسط قرون وسطی با روی آار آمدن سیستم تفتیشی نقش بزه دیده در طرح دعاوی آمرنگ گردید و نقش دولت ها روز به روز افزایش یافت (معاونت اجتماعی وپشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه ، ١٣٨٢ ص ٣١۶ ) و تحت تفکر نظام آلاسیک از بزه دیده تنها به عنوان شاهدی که بر وقوع بزه بیش از دیگران اطلاع داشت ، استفاده می شد (آشوری ونجفی ابرند آبادی١٣٧۵ ). با پیدایش مکتب تحققی این رکن واقعه مجرمانه (بزه دیده ) همچنان مورد ، بی مهری بود تا اینکه با ظهور مکاتب مختلف دفاع اجتماعی که نگرش دقیق به پدیده مجرمانه داشتند، زیان دیده جرم مورد توجه قرار گرفت و این امر منتهی به علم نوین بزه دیده شناسی شد(نجفی ابرند آبادی ، ١٣٧٧ ،ص ٨)

بزه دیده شناسی، شاخه ای جدید از جرم شناسی است که به بررسی عوامل بزه دیدگی از طریق بررسی نقش عوامل روانشناختی، زیست شناختی، اخلاقی، اجتماعی بر بزه دیده می پردازد و با ارائه راهکارهایی به جلوگیری از بزه دیده و حمایت از حقوق بزه دیدگان می پردازد(طهماسبی نیک ، ١٣٨٢ ، ص ٢٢٨)

در خصوص دیدگاه های موجود در بزه دیده شناسی دو دیدگاه در ادبیات جرم شناسی موجود است . دیدگاه نخست بر نقش بزه دیده و تقصیر وی در فرآیند ارتکاب جرم تأکید  می ورزد که به « بزه دیده شناسی اولی» ، « بزه دیده شناسی علمی»، « مقصر نگاشتن بزه دیده» معروف است . دیدگاه دوم که بعد از وقایع جنگ جهانی دوم بوجود آمد، رعایت و تضمین هر چه بیشتر حقوق بزه دیدگان و تأمین خسارت های آنان به ویژه قربانیان جنگ جهانی دوم را مد نظر دارد که به صورت دخالت دولت در جبران خسارت وارد بر بزه دیده متجلی شد و از این دیدگاه با عنوان « بزه دیده شناسی ثانوی»، « بزه دیده شناسی  حمایتی»، « حمایت از بزه دیدگان» یاد می شود (دادیار ١٣٧٧ ،ص ١٣ و رایجیان اصلی ، ١٣٨١ ،ص ٣٢ )

 مهمترین هدف بزه دیده شناسی کاهش جرایم از طریق کاهش عوامل بزه دیدگی، حمایت از بزه دیدگان (از طریق کمکهای پزشکی، جبران خسارت های بزه دیده، حمایت عاطفی از او و …) و مساعدت به اجرای عدالت در صدور حکم است ( چه بسا مطالعه نقش بزه دیده در تحقق جرم به امر تبرئه یا تخفیف مجازات و تقلیل مسئولیت مجرم در جبران خسارت ها بی انجامد )(دادیار ، ١٣٧٧ ،ص ٢٠)

عوامل بزه دیدگی افراد را می توان به عوامل فردی (سن، جنس، شغل، نژاد، تحصیلات، انحراف از هنجارها، حالت های روانی، ویژگی های جسمی )، عوامل خانوادگی، عوامل اجتماعی و فرهنگی و محیط زندگی و رسان ههای جمعی) تقسیم کرد.

پیرامون حمایت از بزه دیده (بزه دیده شناسی ثانوی )، ابتدا بیان می کنیم در اسلام حمایت از انسان بماهو انسان صورت می گیرد و حقوق اساسی از جمله حق حیات، حق تساوی، حق آزادی برای همه انسان ها در اسلام تعریف شده است و هرگز حمایت از بزه دیده منجر به دفاع کورکورانه از وی نشده و چه بسا متناسب با سهم او در وقوع جرم مجازات هایی برای او در نظر گرفته می شود یا مجرم تبرئه می شود یا مجازاتش تخفیف می یابد چنانچه در دفاع مشروع اگر با رعایت قاعده اسهل فالاسهل متجاوز آشته می شود قاتل قصاص نمی شود یا اگر مال در دست امین بدون تعدی و تفریط تلف شود، امین ضامن نمی باشد.

در دادرسی اسلامی اصولی همچون اصل حل و فصل غیر قضائی، اصل حق دادخواهی و بهره مندی از محاکم عادلانه ، اصل مشارکت بزه دیده در فرآیند عدالت، اصل علنی بودن جلسات دادرسی، اصل فوری بودن دادرسی و عدم اطاله دادرسی، اصل استقلال قاضی، اصل بازرسی دقیق نسبت به اعمال قضات، اصل پژوهش خواهی اصل لزوم دادرسی حتی در صورت غائب بودن طرف مقابل همه در جهت حمایت از بزه دیده هستند.

و البته اکثر این اصول دو سویه و در جهت حمایت از حقوق بزهکار نیز می باشند و این حسن قوانین اسلام است که تنها به یک جنبه توجه ندارد بلکه جامع و همه جانبه است.

در مرحله جبران خسارت های بزه دیده قواعدی در فقه اسلامی موجود است که جبران خسارت های مالی بزه دیده (از جمله، قاعده احترام به مال مردم، قاعده ضمان، قاعده اتلاف، قاعده تسبیب ) را بر بزهکار لازم می گرداند، همچنین جبران خسارت های بزه دیده در جرایم علیه اشخاص به طرق مختلفی از جمله : استیفای قصاص، دریافت دیه از جانی یا عاقله او، پرداخت دیه توسط بیت المال ، دریافت ارش در جراحت ها و زخم ها) صورت می گیرد که برخی از این طرق از جمله پرداخت دیه توسط عاقله حمایت از بزهکار  که قصد فعل و قصد نتیجه را نداشته است  را نیز در پی دارد.

مهمترین مطلبی را که در این تحقیق به آن دست یافتیم این است که اولاً هر دو رویکرد بزه دیده شناسی با هم در اسلام وجود دارد و توجه به حمایت از بزه دیده و جبران خسارت های او موجب بیتوجهی به نقش بزه دیده در تکوین جرم  اتفاقی که در غرب روی داد  نشده است و ثانیاً توجه به حمایت بزه دیده موجب بی توجهی به حقوق بزهکار نشده است.

–

فهرست مطالب

مقدمه: ۴
بزه دیده کیست؟ ۷
اقسام بزه دیده ۸
اقسام بزه دیده از جهت صفات و استعدادهای مادرزادی ۹
تعریف بزه دیده شناسی ۹
مبانی حمایت از حقوق بزه دیدگان ۹
اهداف بزه دیده شناسی ۱۰
رویکرد بزه دیده محور در پیشگیری از جرم ۱۱
بزه دیدگان و نظام عدالت کیفری ۱۳
بزه دیدگان، پلیس و خدمات حمایتی ۱۶
دادگاه ها، نگرانی ها و جبران خسارت ۱۹
جایگاه زنان بزه دیده در نظام قضایی ـ تقنینی ایران: ۲۴
• نظام قضایی ۲۴
• نظام قانونی ۲۵
نتیجه ۲۹
منابع: ۳۱