بررسی عنصر معنوی قتل در حقوق ایران و مقایسه آن با انگلیس و آلمان

بررسی عنصر معنوی قتل در حقوق ایران و مقایسه آن با انگلیس و آلمان
چکیده
عنصر معنوی یکی از عناصر تشکیل دهنده جرم است که در بین حقوقدانان در دو معنای وسیع و محدود به کار می رود عنصر معنوی جرائم عمدی در معنای محدود شامل اراده ارتکاب و قصد مجرمانه، و در جرائم غیرعمد شامل اراده ارتکاب و خطای کیفری است، لیکن عنصر معنوی در معنای وسیع علاوه بر معنای محدود شامل شرایط مسئوولیت کیفری نیز می باشد. در حقوق ایران جرم قتل بر اساس عنصر معنوی به انواع قتل عمدی و قتل غیرعمدی تقسیم شده که بر حسب میزان تقصیر و قابلیت سرزنش، برای انواع قتل مجازات های متفاوتی پیش بینی شده است. قوانین جزایی مصوب بعد از پیروزی انقلاب اسلامی عنوان جدید قتل خطای محض را به عناوین پیش افزوده ، علیرغم آنکه در برخی از مصادیق این نوع قتل، فاعل فاقد عنصر معنوی جرم می باشد. لیکن مقنن به منظور حمایت کیفری از مجنی علیه، دیه مقرر نموده است. در نظام تقنینی ایران سبق تصمیم در نوع قتل و تشدید مجازات بی تأثیر بوده و عناوین مجرمانه قتل توأم با سبق تصمیم و قتل بدون سبق تصمیم پیش بینی نشده است. در حقوق مصرسبق تصمیم به عنوان مهمترین معیار تفکیک انواع قتل بر حسب عنصر معنوی محسوب می شود. و عناوین مجرمانه قتل توأم با سبق تصمیم و قتل بدون سبق تصمیم پیش بینی شده، به نحوی که مجازات قتل توأم با سبق تصمیم شدیدترازسایرانواع قتل است.

کلمات کلیدی: عنصر معنوی ، قتل عمدی توأم با سبق تصمیم، قتل بدون سبق تصمیم، قتل عمدی و قتل غیرعمدی، ایران، مصر

مقدمه
قتل از بزرگترین جنایت است که امنیت اجتماع را مختل می سازد وکیفرعقوبت آن را، شریعت مقدس اسلام از شدیدترین کیفروعقوبت ها در دنیا و عقبی مقرر نموده است. عنصر معنوی جرم که بیانگر میزان حالت خطرناکی بزهکار است همواره مورد توجه حقوقدانان قرار گرفته و عقیده دارند به منظور برقراری عدالت می بایست مقررات جزایی به نحوی تدوین شود تا مجرمین دارای حالت خطرناک، بدون سرزنش رها نشده و اشخاص فاقد اراده مجرمانه نیز مجازات نشوند. مقررات جزایی فعلی کشور ما در زمینه جرم قتل از حقوق اسلامی(فقه امامیه) اقتباس شده و بصورت مجموعه واحدی برکل کشور حاکم است؛ اکثر مقررات جزایی مصوب قبل از انقلاب همانند مقررات جزایی مصر با الهام از قوانین کیفری کشورهای اروپایی تدوین شده بود.

1-معنای لغوی عنصر معنوی
عنصر معنوی از دو واژه عنصر و روانی ترکیب یافته است، در فرهنگ لغت واژه عنصر را چنین تعریف کرده اند: «اصلی، بنیاد اصلی که اجسام دارای طبایع مختلف از آن تشکیل می گردند.» ودر ذیل واژه روان معانی زیرآمده است «مراد از روان، نفس ناطقه است و تیر روان به معنای سیه دل و قسی القلب است.»

2- انواع جرم قتل بر مبنای عنصر معنوی در حقوق موضوعه ایران
با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی (ره) و بر قراری نظام جمهوری اسلامی ایران، قسمتی از مقررات جزایی کشور طی لوایحی توسط شورای عالی قضایی تهیه و از طریق دولت به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد. بعد از مدتی قانون حدود و قصاص و مقررات آن مصوب 2/6/1361، سپس از قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب 21/7/1361 و متعاقباً قانون مجازات اسلامی (دیات) مصوب 24/9/1361 و بالاخره ق.م.اسلامی (تعزیرات) مصوب 18/5/1362 از تصویب گذشت. در سال 1370 قانون راجع به مجازات اسلامی، قانون حدود، قصاص و دیات مصوب 1361 توسط مقنن اصلاح و تحت عنوان ق.م. اسلامی تصویب شد، در سال 1375 نیز قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) توسط مقنن اصلاح و تحت عنوان کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) پس از تصویب، به مرحله اجرا در آمد. با توجه به این که بیشتر قوانین مربوط به جرم قتل از فقه امامیه اقتباس شده و صرف نظر از اختلافات موجود و به منظور جلوگیری از اطاله کلام، سئوال فوق در قوانینی که در حال حاضر لازم الاجرا هستند مورد بررسی قرار می گیرد.
به منظور پاسخ به سئوال مذکور مواد مختلف قانون مجازات اسلامی مصوب سالهای 1370 و 1375 مورد تجزیه وتحلیل قرار می گیرد. با تحقیق و بررسی در مقررات مزبور به نظر می رسد که عناوین قتل های ذیل نام برده شده است:
1-قتل عمد (جرم موضوع مواد 204 و 206 ق.م.ا مصوب 1370) 2- قتل شبه عمد(جرم موضوع بند ب ماده 295 ق.م.ا مصوب 1370) 3- قتل خطای محض (جرم موضوع ماده 204 و بند الف ماده 295 و مواد 296 ق.م.ا مصوب 1370) 4- قتل در حکم شبه عمد ( جرم موضوع تبصره های 2و3 ماده 295ق. م.ا مصوب 1370) 5- قتل غیر عمد (جرم موضوع مواد 616 و 714 ق.م.ا مصوب 1375 (قتل ناشی از تخلفات رانندگی)) 6- قتل به منزله خطای محض(جرم موضوع تبصره 1 ماده 295 و تبصره ماده 306 و ماده 323 ق.م.ا مصوب 1370) 7- قتل در اثنای منازعه(جرم موضوع ماده 615 ق.م .ا مصوب 1375)
جرم قتل در اثنای منازعه دارای عنوان مجرمانه مستقل و ویژگی های خاص می باشد که جداگانه بحث خواهد شد و لیکن سایر قتل های مذکور از نظر عنصر معنوی مشمول یکی از دو عنوان زیر می باشند:
الف- قتل عمد ب- قتل غیر عمدی (شبه عمد یا خطایی محض)

فهرست
فهرست 1
چکیده 2
مقدمه 3
1-معنای لغوی عنصر معنوی 4
2- انواع جرم قتل بر مبنای عنصر معنوی در حقوق موضوعه ایران 4
3- انواع جرم قتل بر مبنای عنصر معنوی در حقوق موضوعه انگلیس و آلمان 5
4- رکن معنوی قتل عمدی 6
5- رکن معنوی قتل شبه عمد 8
5-1 وجه اشتراک و افتراق بندب ماده295 با بندب ماده206 ق.م.ا 10
5-2 قتل در حکم شبه عمد 11
6- رکن معنوی قتل خطای محض 12
6-1 قتل به منزله خطای محض 14
6-2 تفاوت قتل شبه عمد با قتل خطای محض 16
7- قتل غیر عمد 16
8- عنصر معنوی قتل در منازعه 21
مطالعه تطبیقی بزه قتل در حقوق کیفری ایران و انگلیس 23
– تعریف قتل در حقوق کیفری ایران و انگلیس 24
– انواع قتل در حقوق کیفری ایران و انگلیس 27
– ارکان تشکیل دهنده قتل در حقوق کیفری ایران و انگلیس 29
– مجازات قتل در حقوق کیفری ایران و انگلیس 37
نتیجه 43
منابع و مآخذ 45