مقاله گلیم بافی

دانلود مقاله گلیم بافی

مقدمه:
اختلاف شرایط اقلیمی در مناطق مختلف ایران ( کوهستان ، دشت و دمن ، کویر ) عامل تأثیرات و تغییرات در شرایط زندگی است . این تغییرات به نوبه خود تأثیر فراوان در همه مسائل ، آداب و رسوم ، سنن و هنرهای دستی که بافت گلیم نیز یکی از آنهاست دارد . بهتر بگوئیم یکی از عوامل تنوع و گوناگونی بافنهای ایران همین است که اشاره شد . تفاوت فاحش بافت های ایران هر کدام بیانگر خصوصیات بافندگی و محیط بافت است که کاملاً از هم متمایز و قابل تشخیص هستند .

تاریخچه گلیم بافی ( بافت گلیم ) :
از آثار و نوشته های مورّخان و جهانگردان پیداست که بافتن جزو اولین هنرها و صنایع قبیله های پراکنده انسانها بوده است . می توان گفت بافتن پارجه و گلیم تقریباً از یک زمان رواج یافته است . حتی می توان گفت که انسان پیش از آنکه دست به ساختن خانه بزند ، افدام به بافتن کرده است . برای بافتن پارچه از الیاف ظریف تر و برای بافتن گلیم از الیاف ضخیم تر استفاده می شده است .

در سال ۱۹۴۹ در سرزمین روسیه یم قطعه قالی به نام قالی ( پازیریک ) به حال انجماد پیدا شد که مربوط به ۳۵۰ تا ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بوده است و به این ترتیب وجود قالی و گلیم در تمدنهای باستانی فلات ایران ثابت گردید . فرش یادشده دارای ۳۶۰۰ گره متقارن در هر دسیمتر مربع می باشد . نقش آن قالی بیانگر اینست که برای رسیدن به چنین مهارتی در قالی بافی لازم است که بافنده از یک سنت حداقل هزار ساله برخوردار باشد . بدین ترتیب تاریخ پیدایش هنر گلیم بافی و قالی بافی در ایران حدوداً بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد تعیین شد . از آنجائیکه گلیم زودتر از قالی بافته شده تاریخ گلیم بافی به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد عنوان شده است که تاریخ آغاز نساجی است و از وسائل بافتنی که از بهشهر بدست آمده تاریخ آن متعلق به ۶۰۰ سال قبل از میلاد است و نشان می دهد که از موی بز و گوسفند استفاده می شده است ، اما در مورد پارچه مشخص نیست که از همین الیاف استفاده می کردند یا نه . در تپه های سیلک کاشان نمونه بافت پارچه متعلق به ۴۷۰۰ سال پیش بدست آمده است . در حال حاضر گلیم وسیله ای است که بعنوان زیر انداز و پرده در چادرها و محلها عمومی نظیر قهوه خانه ها و نیز در تهیه لوازم زندگی و کار، مانند رختخواب ( چادرشب) ، سجاده ، خورجین ، جوال دیوارهای چادر ، جل اسب ، پشتی ، سفره و …استفاده می شود . بافت گلیم و استفاده از آن تقریباً در تمام نقاط ایران رایج است .

ابزار گلیم بافی عبارتند از :
دار : که کلاً به دو نوع افقی و عمودی تقسیم می شود .
نخ چله : نخ چله از پنبه با ضخامت های متفاوت است در بعضی از روستاها از پشم برای نخ چله ( تار) استفاده می کنند . شاید به علت سهولت دسترسی پشم و عدم دسترسی به پنبه در بعضی موارد استثنائی نیز از ابریشم استفاده شود .
پشم : پشم مراحل مختلف از چیدن ، شستن ، رشته شدن( ریسیدن ) و رنگرزی را می گذراند و بعد از اتمام این مراحل بعنوان خامه شناخته می شود .
دفتین ( کرکیت ، دفه، شانه) : ابزاری است برای کوبیدن رجهای بافته شده که مورد استفاده قرار می گیرد .
کارد( قلاب) : این ابزار دارای قلاب و تیغه تیزی است که از قلاب آن برای گرفتن تارها و از تیغه آن برای بریدن ریشه ها ( پرز ) استفاده می کنند .

عملکرد های ضروری برای شروع بافت :
رنگرزی : در شهرها متخصصان و در ایلات و عشایر خود بافندگان آنرا انجام می دهند.
چله کشی : سوار کردن نخ ( تار) روی چهار چوب ” دار” است .
نقشه کشی : در شهرها و آموزشگاها نقشه روی کاغذ مخصوص طرح می شود و از روی نقشه، طرح روی دار پیاده می شود و در ایلات و روستاها خود بافنده طرح را ذهنی روی دار پیاده می کند .
الف) یکی از مهمترین وسائل کار گلیم بافان ” دار” است که در بعضی مناطق کارگاه نیز نامیده می شود. دارهای گلیم بافی هر منطقه بنا بر سنت ها و مقتضیات آن منطقه هستند . عشایر بدلیل کوچ نشین بودن خود و از آنجا که الزام دارند تا ابزار گلیم بافی را همراه با جابجائی ایل و عشیره شان انتقال دهند ، معمولاً از دارهای افقی که براحتی قابل حمل بر پشت اسب و الاغ بوده و همچنین قابل استقرار در محل اسکان است استفاده می کنند اما روستائیان که در محل ثابتی زندگی می کنند بخاطر صر فه جوئی در اشغال از دارهای عمودی بهره می گیرند .

انواع دار :
الف-۱ ) دار افقی :
این دار شامل چهار چوبی است که معمولاً در ایلات متداول است ، هر گاه که تصمیم به بافت بگیرند ( معمولاً در جائی که ساکن می شوند ) چهار گوشه آن را با میخ به زمین می کوبند و موقع حرکت میخها کنده می شوند و دار قابل انتقال می گردد ، حتی می توانند دو تیر بالایی و پائینی ( بدون چوبهای پهلوئی ) را روی زمین به چهار میخ بکوبند و چله کشی کنند .
الف-۲) دار عمودی :
این دارها از نوع ابتدائی خود تکامل یافته است که بصورت چهار چوب اکثراً مستطیلی شکل مورد استفاده قرار می گیرند . این دارها همانطور که از اسمش پیداست بطور عمودی بر سطح زمین قرار می گیرند . بطور کلی این دستگا ها از دو عدد چوب صاف و استوانه ای به موازات یکدیگر که بالائی به نام سردار و چوب پائینی به نام زیر دار نامیده می شود و همچنین دو عدد چوب دیگر در طرفین که بنام راست رو ها معروف است تشکیل شده اند . در اکثر این دستگا ها از گوه ، کجو ( چوب کوجی ) وهاف که هر کدام کار مشخصی را در دار انجام می دهند استفاده شده است .

فهرست مطالب
پیشگفتار : ۴
تقدیر و تشکر : ۶
مقدمه : ۷
تاریخچه گلیم بافی : ۸
ابزار گلیم بافی: ۹
انواع دار : ۱۰
تهیه ابریشم چند لایه : ۱۶
مراحل شستشوی پشم : ۱۷
دندانه کردن پشم : ۱۸
تاریخچه رنگرزی : ۲۰
انواع چله کشی : ۲۷
شیوه مهار چله کشی مورد نیاز : ۳۰
نونه ای از عکس ها : ۴۸
نتیجه گیری : ۵۳
منابع و ماخذ : ۵۴

منابع و مآخذ:
۱-جلهای عشایر ایران ، انجمن ایران و امریکا ، تهرآن ۱۳۵۴
۲-سیری در صنایع دستی ایران ، جی گلاک و سومی هراموتو گلاک
۳-فرش ایران ، شیرین صور اصرافیل ، تهرآن ۱۳۶۶
۴-مروری بر صنایع دستی صور اصرافیل ، م. حسن بیگی ققنوس ۱۳۶۵
۵-هنر و صهعت قالی در ایران ، منصور ورزی ، تهرآن ۱۳۵۰
۶-هنرهای بومی ( در صنایع دستی باختران ) ، مرکز مردم شناسی و وزارت فرهنگ و آموزش عالی تهرآن ۱۳۶۳