مقاله ضرورت پهنه بندی ناپایداری دامنه ها

دانلود مقاله ضرورت پهنه بندی ناپایداری دامنه ها
(مطالعه موردی: پهنه بندی ناپایداری دامنه ها در محدوده تجریش)
چکیده
کشور ایران جزئی از کمربند چین خورده آلپ – هیمالیا است و سیمای توپوگرافی آن طی آخرین فعالیتهای تکتونیکی و کوهزایی این کمربند شکل گرفته است به طوریکه ناهمواریهای زمین و سطوح شیب دار پهنه های کوهستانی از ویژگیهای بارز آن محسوب می شود. در دامنه کوهستان هرکجا که شرایط زیستی مهیا بوده، انسان سکنی گزیده و روستاها و شهرها بتدریج شکل گرفته اند بطوریکه اکثر شهرها و روستاهای ایران یعنی بیش از دو سوم مراکز جمعیتی و سکونتی در نواحی کوهستانی و کوهپایه ای واقع شده است. بسیاری از دامنه ها در نواحی کوهستانی در شرایط ناپایداری قرار دارند و رخداد پدیده هایی همچون زلزله، دامنه های ناپایدار را مجبور به سقوط می نمایند بطوریکه این حرکات دامنه ای در برخی مناطق موجب ایجاد تلفات و خسارات گسترده ای می گردد.
شیت تجریش در طول جغرافیای ۳۰، ۱۵ – ۱۵، ۵۱ شرقی و عرض جغرافیایی ۳۶ تا ۴۵، ۳۵ درجه شمالی در جنوب رشته کوه البرز واقع گردیده است.
روش تحقیق مورد استفاده ترکیبی از روش تحلیلی و کتابخانه ای می باشد که در روش تحلیلی ابزار تحقیق نرم افزار نقشه و Arcin Fo بوده و در روش کتابخانه ای، ابزار تحقیق، کتابها، مقاله های و استفاده از اطلاعات اینترنت بوده است.

سؤالات اصلی که در این مقاله در جستجوی آن هستیم عبارتند از:
۱-چه عواملی در ایجاد حرکت دامنه ای مؤثر هستند؟
۲-چه نقاطی در معرض حرکات دامنه ای قرار دارد؟
همچنین در این تحقیق از نظرات و پیشنهادات چند تن از استادان محترم (جناب آقای دکتر هدایتی و خانم دکتر قهرودی و جناب آقای دکتر فلاحی نیز استفاده شده است.
نتایج این تحقیق نشان داد که منطقه مورد نظر با توجه به کوهستانی بودن محدوده مورد مطالعه خاک کم عمق، فقر پوشش گیاهی، شیب نسبتاً تند، ارتفاع بالا، شرایط اقلیمی و بارش نسبتاً زیاد مستعد حرکات دامنه ای بوده و همین امر موجب خطرپذیری منطقه بوده، لذا توجه بیشتری در جهت کاهش خسارت ناشی از این حوادث را می طلبد.

مقدمه
از نظر ژئومورفولوژی نواحی کوهستانی از پیوستگی سطوح کم و بیش وسیعی تشکیل شده اند که اصطلاحاً دامنه نامیده می شوند که میزان شیب ویژگی مهم آن است. به عبارت دیگر ناهمواریها منطبق بر سیستمی از شیب های می باشند که بوسیله عبارات ساده ریاضی قابل درک هستند. (منبع شماره ۱۴)
شیت تجریش از نواحی کوهستانی ایران است که فضای کوههای آن می تواند در معرض خطرات ناشی از ناپایداری دامنه ها از جمله لغزش، ریزش، سولی فولکسیون، خزش، جریانهای گلی و بهمن ها بوده است که پهنه بندی آن با توجه به عوامل تکنوتیک، سنگ شناسی، شیب، جهت شیب، پوششی گیاهی و مرفولوژی دامنه ها صورت گرفته است.

تعریف ناپایداری دامنه و حرکات دامنه ای (منبع شماره ۷)
حرکات دامنه ای مواد عبارت است از جدانشدگی و حمل رو به پایین مواد منفصل خاکی و سنگی تحت تأثیر نیروی جاذبه زمین. معمولاً مواد جابجا شده بر یک زون نسبتاً مشخص یا بر سطح برشی حرکت می کند و بر اساس معیارهایی مانند سطح گسیختگی، مواد لغزشی، عوامل لغزشی، نوع حرکت و جابجایی مواد و سرعت حرکت و مواردی از این قبیل به انواع مختلفی طبقه بندی می شوند.
بدین ترتیب رویداد حرکات دامنه ای و انواع مختلف آن به عوامل مختلفی از جمله شیب زمین، جنس مواد، پیوستگی و چسبندگی مواد، نحوه استقرار مواد برروی سنگ بستر، نحوه قرارگیری لایه های زمین نسبت به مواد سطحی و … بستگی دارد. با این حال فعالیت این حرکات با حضور آب، یخ، شرایط دمایی، نیروهای تکنوتیکی زمین و مواردی از فعالیت های انسانی تشدید می شود. این تعریف از حرکات توده ای، امکان بررسی حرکت مواد در همه مقیاس ها و نسبت ها را بدست می دهد. بنابراین حرکات دامنه ای پدیده هایی را مانند خزش آرام و رو به پایین مواد شامل خاک و خرده سنگها، تا یک حرکت سریع به ابعاد بزرگ و مسافت طولانی را شامل می شود.

بیان مسئله
موضوع مقاله بررسی و تجزیه و تحلیل پهنه بندی خطرپذیری شیت تجریش مقابل ریزش و لغزش می باشد.
محدوده مورد مطالعه در طول جغرافیایی ۳۰، ۵۱ تا ۱۵، ۵۱ درجه شرقی و عرض جغرافیایی ۲۶ تا ۴۵، ۳۵ درجه شمالی واقع است. اکثر محدوده مورد نظر منطقه کوهستانی است و در قسمت جنوب و جنوب شرقی نقشه قسمتی از شهر تهران واقع گردیده است.

فرایندهای مؤثر بر ناپایداری دامنه ها
۱-ارتفاع: استان تهران با توجه به واقع شدن در جنوب رشته البرز و تأثیر از عوامل مختلف از نظر ژئومورفولوژی به سه محدوده کوهستانی، کوهپایه ای و دشت تقسیم شده است که محدوده شمال استان تهران در ارتفاع نسبتاً بالاتری نسبت به جنوب آن واقع شده است و قرار گرفتن در ارتفاعات سبب تأثیر بیشتر از عوامل زمین شناسی و آب و هوایی شده و این محدوده مستعد حرکات دامنه ای بیشتری نسبت به مرکز و جنوب استان می باشد.
۲-شیب: شیب یکی از مهمترین عوامل در حرکات دامنه ای است. میزان شیب در ایجاد حرکات دامنه ای بستگی به شرایط موجود دارد که بسته به درجه و شدت سایر عوامل، میزان درجه شیب مؤثر در این حرکات تعیین می شود. طبق شواهد موجود منطقه، دامنه هایی با شیبهای بالاتر از ۴۰ درجه در شرایط ناپایداری بسر می برند و تکانهایی با قدرت کم در این مناطق می تواند این دامنه ها را مجبور به سقوط نماید.
۳-جهت شیب: جهت شیب به واسطه ارتباطی که با سرعت زمان جذب و از دست دادن رطوبت دارد به عنوان عامل موثر در حرکات دامنه ای محسوب می شود. دامنه های شمالی به دلیل دریافت کم تابش خورشیدی معمولاً رطوبت خود را کندتر از دامنه های جنوبی از دست می دهند و معمولاً مرطوبترند و در نتیجه سیستم شکل زایی مستقر در دو دامنه شمالی، شمال غربی – غرب با دامنه های جنوب، جنوب شرقی و شرق متفاوت می باشد و به ترتیب در نوع اول ریزش و در نوع دوم لغزش و سولی فلیکسون فعال می باشد.
۴-مورفولوژی دامنه‌ها: اشکال دامنه ها بیانگر عملکرد نیروهای درونی و بیرونی می باشد که در طول زمان و بر اثر تأثیر سایر عوامل مرفولوژیک به شکل امروزی خود درآمده است.