مقاله اولین گزارش ملی تجارت الکترونیکی در ایران

دانلود مقاله اولین گزارش ملی تجارت الکترونیکی در ایران

تجارت الکترونیکی در جهان

تحولات اخیر در فناوری اطلاعات پیامدهای اقتصادی مهمی را بدنبال داشته است. تجارت الکترونیکی یکی از پیامدهای عینی فناوری اطلاعات است که از ویژگی‌های جهانی نمودن تجارت، برداشتن محدودیت‌های زمانی و مکانی، کاهش قیمت منابع جهت خرید، افزایش درصد فروش، دسترسی آسان به اطلاعات، کاهش چشمگیر هزینه‌های معاملاتی و کاهش زمانی معاملات برخوردار است. تعریف رایج تجارت الکترونیکی انجام فرآیندهای تجاری مربوط به مبادله کالا، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه‌‌های رایانه‌ای از جمله اینترنت می‌باشد البته ممکن است فقط بخشی از این فرآیند، بصورت الکترونیکی انجام شود.

بنابر گزارش آنکتاد در سال ۲۰۰۳، ارزش تجارت الکترونیکی جهان در سال ۲۰۰۳، بین ۴/۱ و ۹/۳ تریلیون دلار بوده است که پیش‌بینی می‌شود در خوش‌بینانه‌ترین حالت در سال ۲۰۰۶ به ۸/۱۲ تریلیون دلار برسد که بطور متوسط سالانه ۶/۴۸ درصد رشد خواهد داشت.

 میزان پیشرفت تجارت الکترونیکی در کشورهای مختلف متفاوت است. آمریکا در تجارت الکترونیکی پیشتاز است. بنا بر گزارش Forrester در سال ۲۰۰۲، میزان تجارت الکترونیکی آمریکا در سال ۲۰۰۳، ۹۶/۰ تریلیون دلار پیش بینی شده است که انتظار می‌رود به ۱/۷ تریلیون دلار در سال ۲۰۰۶ برسد که از رشد سالانه ۹۵ درصدی برخوردار خواهد بود.

پس از آمریکا کشورهای پیشرفته اروپایی با اختلاف زیاد در رده دوم قرار دارند و کشورهای در حال توسعه پیشرو نیز با اختلاف زیاد نسبت به کشورهای پیشرو اروپایی در رده سوم قرار دارند.

راهبرد تجارت الکترونیکی کشورهای پیشرو مبتنی بر تقویت بخش خصوصی، گسترش اینترنت، کمک به کسب وکارهای کوچک و متوسط و محدود کردن نقش دولت بوده است. این کشورها با ایجاد محیط رقابتی در تمامی عرصه‌ها از جمله ICT باعث ارتقای کیفیت فناوری و کاهش قیمت‌ها شده‌اند. در این کشورها وزارتخانه مشخصی از قبیل وزارت تجارت و صنعت، وزارت بازرگانی یا سازمان تجارت الکترونیکی مسئولیت گسترش تجارت الکترونیکی را عهده‌دار است، و بر برنامه‌ها و فعالیت‌های سایر نهادهای دولتی در زمینه تجارت الکترونیکی نظارت می‌کنند. سرمایه‌گذاری فراوان در زمینه آگاه‌سازی، زیرساخت‌های فنی و حقوقی و منابع انسانی در کنار توجه ویژه به تحقیق و توسعه در ارتقای جایگاه تجارت الکترونیکی این کشورها نقش بسیار مهمی ایفا کرده‌اند.

در حال حاضر بنگاه‌ها بیش از خانوارها از تجارت الکترونیکی استقبال می‌کنند. به همین خاطر بیش از ۹۵ درصد تجارت الکترونیکی مربوط به B2B است. این کشورها به منظور کسب اعتماد و اطمینان مصرف‌کنندگان، قوانین مناسبی را مورد تصویب قرار داده اند.

با وجود تمامی اقدامات بعمل آمده، هنوز تجارت الکترونیکی بیشتر در داخل کشورها رایج است و برای گسترش آن در سطح بین‌المللی به مالیه الکترونیکی مطمئن نیاز است که کشورها تلاش زیادی برای همگرایی در تدوین قوانین و مقررات بعمل آورده‌اند و انتظار می‌رود تجارت الکترونیکی بتدریج در تجارت خارجی نیز مؤثر عمل نماید.

راهبردهای تجارت الکترونیکی در ایران

اصول تجارت الکترونیکی جمهوری اسلامی ایران در سیاست تجارت الکترونیکی مصوب هیأت وزیران در سال ۱۳۸۱ به صورت زیر تبیین شده است.

فراهم نمودن زیرساخت‌های اصلی و زمینه‌های حقوقی و اجرایی مورد نیاز برای استفاده از تجارت الکترونیکی.
توسعه آموزش و ترویج فرهنگ استفاده از تجارت الکترونیکی.
حمایت از توسعه فعالیت های بخش غیر دولتی و جلوگیری از انحصار و ایجاد زمینه‌های رقابت.
رفع هر گونه محدودیت تبعیض‌آمیز در تجارت الکترونیکی.
گسترش استفاده از شبکه اینترنت برای انجام تجارت الکترونیکی در کشور و اتخاذ تدابیر لازم برای بهداشت محتوایی شبکه یاد شده.

در این مصوبه برای وزارت بازرگانی و سایر وزارتخانه‌های مربوط مثل وزارتخانه‌های امور اقتصادی و دارایی، علوم، تحقیقات و فناوری، امور خارجه، صنایع و معادن و ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، بانک مرکزی، شورای عالی اطلاع‌رسانی، دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و سازمان صدا و سیما دارای وظایف مشخص و مدون می‌باشند.

مطالعات نظری و تجربی در سطح بین‌المللی و بر اساس تجارب کشورهای پیشرو در زمینه تجارت الکترونیکی نشان می‌دهد که برای ایجاد توسعه تجارت الکترونیکی، فراهم ساختن زیرساخت‌ها ضروری است. گستردگی زیر ساخت‌ها به نحوی است که اقدام جهت تامین و ایجاد زیرساخت‌ها اصولاً در شرح وظایف یک وزارتخانه یا دستگاه نبوده و برای ایجاد آنها علاوه بر اقدام هماهنگ کلیه دستگاه‌های دولتی مرتبط، لازم است بخش خصوصی نیز فعالیت نماید. وظایف دستگاه‌های اجرایی در چارچوب سیاست تجارت الکترونیکی در جدول (۲) ارائه شده است.

در مجموع به منظور گسترش تجارت الکترونیکی سه راهبرد ایجاد آگاهی، فراهم کردن زیرساخت‌های فنی و ساختار قانونی و مقرراتی اتخاذ شده است و به موازات آن از سیاست های تشویقی کسب و کار الکترونیکی، دولت الکترونیکی، تسهیل تجاری و مشارکت در فعالیت‌های سازمان‌های بین‌المللی در ترویج و توسعه تجارت الکترونیکی استفاده شده است.

آگاه‌سازی، آموزش و تحصیل

  بر اساس گزارش آنکتاد در سال ۲۰۰۲، بیشتر سیاستگزاران معتقدند که اگر بازرگانان و مصرف‌کنندگان در زمینه فرصت‌ها و مزایای تجارت الکترونیکی آموزش نبینند و نحوه استفاده از اینترنت برای آنها آموزش داده نشود، تجارت الکترونیکی روند صعودی نخواهد داشت. اگرچه دسترسی به اینترنت و کامپیوتر یک شرط اساسی برای ایجاد تقاضا برای فناوری‌های جدید و تجارت الکترونیکی است ولی کافی نیست. آموزش یکی از چالش های اساسی کشورهای در حال توسعه در اقتصاد دیجیتالی است. از آنجا که نیروی انسانی با مهارت بالا در بخش‌های IT یکی از پیش‌نیازهای تجارت الکترونیکی محسوب می‌شود و کشورهای دارای نیروی انسانی با مهارت بالا از مزیت‌ و پتانسیل خوبی برای گسترش تجارت الکترونیکی برخوردارند از این نظر در بخش آگاه‌سازی، آموزش و تحصیل به دانش آموختگان IT نیز توجه شده است.

در ادامه فعالیت‌های انجام شده در زمینه آگاه‌سازی، آموزش و تحصیل در ۷ محور اصلی طبقه‌بندی شده‌اند.

الف- دوره های کاردانی و کارشناسی

مجری: وزارت علوم تحقیقات و فناوری

–       کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات با گرایش‌های تجارت الکترونیکی، امنیت اطلاعات، شبکه‌های کامپیوتری در دانشگاه‌های امیرکبیر و صنعتی شریف.

–       کارشناسی تجارت الکترونیکی در صنعتی شریف با همکاری دانشگاه Royal Roads کانادا.

مجری: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات

مجموعاً ۱۱۴ نفر در مقاطع کاردانی و کارشناسی پست، مخابرات و پست بانک در سال ۱۳۸۲ از دانشکده علمی- کاربردی پست- مخابرات فارغ التحصیل شده‌اند.

ب – دوره های تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد)

مجری: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

–        تجارت الکترونیکی در دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر و علم و صنعت.

–        سیستم‌های چند رسانه‌ای در دانشگاه صنعتی امیرکبیر.

–        امنیت اطلاعات در دانشگاه صنعتی امیرکبیر.

–        شبکه‌های کامپیوتری در دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر و صنعتی شریف.

–        مدیریت سیستم‌های تکنولوژی اطلاعاتی در دانشگاه تربیت مدرس.

–        مهندسی طراحی و تولید نرم‌افزار دانشگاه تهران.

–        مهندسی مخابرات امن در دانشگاه علم و صنعت.

–        اطلاعات الکترونیکی (محرمانه) در دانشکده اطلاعات.

–        بازاریابی و تجارت الکترونیکی در دانشگاه تربیت مدرس بصورت مشترک با دانشگاه تکنولوژی Lulea کشور سوئد.

–        مرکز تحقیقات فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته و علوم کامپیوتر در دانشگاه صنعتی شریف.

–        مدیریت فناوری اطلاعات در دانشگاه‌های الزهراء ، تربیت مدرس، تهران و علامه طباطبایی.

مجری: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد

–        برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی دوره مدیریت بازرگانی با گرایش تجارت الکترونیکی (کارشناسی ارشد) با همکاری دانشگاه‌های مالتی مدیا مالزی (MMU) .

حامی: وزارت بازرگانی

وزارت بازرگانی در راستای سیاست‌های توسعه تجارت الکترونیکی به امر آموزش توجه خاصی داشته است و همواره از راه‌اندازی دوره‌های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌های داخلی با همکاری دانشگاه‌های کشورهای پیشرو در زمینه تجارت الکترونیکی جهت کسب تجربه‌های عملی حمایت مادی و فنی نموده است. در ادامه به چند نمونه اشاره شده است.

–   برگزاری دوره کارشناسی ارشد و دکتری مهندسی فناوری اطلاعات و ارتباطات با گرایش تجارت الکترونیکی در دانشگاه امیرکبیر با حمایت مالی وزارت بازرگانی.

–   برگزاری دوره کارشناسی ارشد بازاریابی و تجارت الکترونیکی در دانشگاه تربیت مدرس با همکاری دانشگاه Lulea سوئد با حمایت مالی وزارت بازرگانی.

–   رایزنی با دانشگاه‌های تهران، علم و صنعت و شهید بهشتی برای برگزاری سایر دوره‌های تجارت الکترونیکی با حمایت مالی وزارت بازرگانی.

ج – دوره های کوتاه مدت

مجری: وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری اطلاعات

P      دوره‌های ICT با ۴ گرایش در:

–        مؤسسه غیر دولتی- غیر انتفاعی آموزش عالی جهاد دانشگاهی اصفهان- رشت- یزد- اهواز)

–        مؤسسه غیردولتی- غیر انتفاعی آموزش عالی صدر المتالمین.

–        مؤسسه غیر دولتی – غیر انتفاعی آموزش عالی طبرستان.

مجری : وزارت بازرگانی

الف- دفتر توسعه تجارت الکترونیکی

–   برگزاری کارگاه آموزشی «تجارت الکترونیکی، ضرورت‌ها و نیازها» در کیش برای شناسایی بازرگانان و کارشناسان با همکاری مرکز توسعه تجارت کیش.

ب – مرکز آموزش بازرگانی

–   برگزاری دوره‌های عمومی و تخصصی در مورد موضوعات مربوط به تجارت الکترونیکی برای دستگا‌ه‌های دولتی و بخش خصوصی.

مجری: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات

–   دوره‌های تعمیرات سیستم‌های مخابراتی، سوئیچ کم ظرفیت، دروس تخصصی فیبر نوری، آموزش IT، زبان برای فناوری اطلاعات، مدیریت دانش و تجارت الکترونیکی مجموعاً ۶۳۲ نفر به میزان ۲۵۵۲۱۳ نفر ساعت در وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال ۱۳۸۲ آموزش دیده‌اند.

مجری: وزارت صنایع و معادن

یکی از اولین قدمها برای عملیاتی کردن تجارت الکترونیکی در یک سازمان، الکترونیکی نمودن فرآیندهای داخلی آن سازمان می‌باشد. در همین راستا وزارت صنایع و معادن ۵۶۳ نفر از کارشناسان خود را در زمینه گردش الکترونیکی  مکاتبات، آموزش داده است.

مجری: بانک توسعه صادرات ایران

–        آموزش پرسنل کلیه شعب با بومی‌سازی و کاربری بومی شده بانکداری الکترونیکی.

–        آشنا نمودن مشتریان به چگونگی استفاده از تجارت الکترونیکی و مسائل حقوقی آن.

مجری: بانک ملت

–        آموزش تعداد ۱۳۳۶ نفر از کارکنان شاغل در ۴۲ شعبه و ستاد بانک در زمینه بانکداری الکترونیکی.

مجری: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد

–        برگزاری دوره‌های تجارت الکترونیکی در دانشگاه چابهار.

مجری: شرکت سهامی بیمه البرز

–        آموزش کاربری رایانه در سطح مدیران،رؤسا و کارکنان.

–        آموزش کارکنان مدیریت پردازش داده‌ها با فناوری روز برای همگرایی فعالیت‌های انفورماتیکی

فهرست مطالب

پیش‌گفتار. الف

۱٫   مقدمه     ۱

۲٫   تجارت الکترونیکی در جهان     ۴

۳٫  راهبردهای تجارت الکترونیکی در ایران    ۵

۴٫  عملکرد تجارت الکترونیکی تا پایان سال ۱۳۸۲       ۹

۴-۱-    آگاه‌سازی، آموزش و تحصیل. ۹

الف- دوره های کاردانی و کارشناسی. ۹

ب – دوره های تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد) ۱۰

ج – دوره های کوتاه مدت.. ۱۱

د-  نشست‌ها و همایش های علمی. ۱۳

هـ- پژوهش‌ها و نشریات علمی. ۱۴

و- اطلاع رسانی. ۱۴

ز – آموزش الکترونیکی. ۱۶

۴-۲-    مسائل قانونی و مقرراتی    ۱۷

۴-۳-    زیر ساخت های تجارت الکترونیکی. ۲۰

الف – مخابراتی. ۲۰

ب- علمی. ۲۵

ج- فنی. ۲۶

د- استانداردسازی.. ۲۶

هـ- امنیتی. ۲۷

و- اطلاعاتی. ۲۷

۴-۴-   مالیه الکترونیکی   ۲۹

۴-۴-۱-  بانکداری الکترونیکی.. ۲۹

الف – خدمات الکترونیکی. ۲۹

ب- اطلاع رسانی. ۳۴

ج- سیستم مکانیزه ۳۵

۴-۴-۲-  بیمه الکترونیکی.. ۳۸

۴-۴-۳-  بورس الکترونیکی.. ۳۸

۴-۵-     دولت الکترونیکی                  ۴۰

الف- خزانه‌داری الکترونیکی. ۴۰

ب – فراهم‌سازی الکترونیکی. ۴۱

ج – مالیات الکترونیکی. ۴۱

د- گمرک الکترونیکی. ۴۲

هـ- خدمات الکترونیکی. ۴۲

۴-۶-    فعالیت های لجستیکی    ۴۳

الف- امور گمرکی. ۴۳

ب – حمل و نقل. ۴۴

ج – انرژی.. ۴۶

د – شبکه پستی. ۴۶

۴-۷-    فعالیت‌های تشویقی    ۴۸

۵٫     خلاصه و نتیجه گیری       ۵۰