مقاله اقتصاد زعفران

مقاله اقتصاد زعفران

مقدمه
زعفران یکی از گیاهان استثنایی است که در عین نیاز به آب کم، از بازده اقتصادی بسیار بالایی برخوردار بوده و علاوه بر اشتغال‌زایی فراوان و جلوگیری از مهاجرت روستاییان مناطق کم آب، قدرت ارزآوری شایان توجه این محصول، سالیانه ده‌ها میلیون دلار درآمد ارزی را به دنبال دارد. ایران اولین و بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران است که در دهه‌های اخیر به علت کوتاهی در امر صادرات و بهبود کیفیت و بازاریابی رقبای ایران در بازار جهانی، عملکرد بهتری داشته‌اند. صادرات زعفران با توجه به مزیت نسبی ایران در تولید این محصول و ارزآوری آن از اهمیت زیادی برخوردار است[۱].

پاره‌ای از مناطق کشور ایران با تنوع وسیع آب وهوایی، در زمینه تولید برخی از محصولات کشاورزی از مزیت نسبی قابل توجهی برخوردارند. شرایط ویژه‌ای که از لحاظ جغرافیایی در مرکز و جنوب خراسان وجود دارد، از قبیل کویری بودن، کیفیت نامناسب آب و فقر زمین از نظر عناصر غذایی مورد نیاز گیاه و روش‌های سنتی تولید محصولات کشاورزی از عواملی است که رشد کشاورزی را در این مناطق محدود کرده است. در بین گیاهان زراعی، زعفران گیاهی است که توانسته است با خصوصیات ویژه‌ی خود مسئله کم‌آبی مناطق مذکور را تحمل نماید و با داشتن بازده اقتصادی بالا، موجبات دلگرمی و ماندگاری بهره‌برداران را فراهم کند، لذا با توجه به صادراتی بودن زعفران و رقابت‌های موجود در سطح جهانی در زمینه رشد بازار، زعفران نیاز به تحقیقات اقتصاد کشاورزی در مورد بازاریابی و صادرات زعفران روزبه روز محسوس‌تر می‌شود[۲].

تاریخچه
پیشینه‌ی تاریخی زعفران ایران حاکی از کشت و تولید فراوان و همچنین صادرات زیاد این محصول زراعی سنتی است، به طوریکه بعضی از شهرهای ایران به لحاظ تولید مرغوب و فراوان شهرتی فراوان کسب کرده بودند.

در عصر قاجار که دوره‌ی شکست‌های نظامی و اقتصادی کشور بود، قسمتهایی از نقاط زعفران‌خیز ایران در ایالت آران که بعدها روس‌ها آن را آذربایجان شوروی نامیدند، از کشور جدا گردید. در همین دوره در قسمت‌های زعفران‌خیز خراسان، زراعت این محصول با ناکامی مواجه بود، زیرا مصرف داخلی زعفران کشور به لحاظ فقر عمومی بسیار اندک و صادرات آن به خارج کشور به سبب بی‌توجهی دولت به امر بازرگانی خارجی و نداشتن شبکه راه‌ها، ناچیز بوده و این در حالی است که قیمت تمام‌شده زعفران و نرخ فروش آن در بازار در مقایسه با سایر کالاهای مصرفی خوراکی بسیار نازل بوده است.

رکورد صادرات زعفران در اواخر قاجاریه،‌ تا جایی است که میزان آن در مقایسه با کالاهای دیگر بسیار ناچیز به نظر می‌آید، بطوریکه سدیدالسلطنه (کبابی) طی گزارشی که از ارزش صادرات بندرعباس در سال ۱۳۲۸ ه.ق. می‌دهد، در حالی که ۲۱۲۳۰ تومان سبزیجات و ۵۳۲۷۲ تومان انغوزه و ۲۷۵۹۲ تومان گل سرخ و ۱۰۰۶۸۱ تومان پنبه و ۶۹۹۳ تومان روناس و غیره از این بندر به مقصد خارج صادر شده است، فقط ۹۵ تومان زعفران از این بند صادر شده است که اگر صادرات از راه خشکی را هم رقمی در همین حدود به حساب آوریم و یا دو سه برابر منظور کنیم، باز هم رقم بسیار ناچیزی به دست می‌آید.

چارلز در کتاب خود از صدور زعفران از راه تبریز خبر داده، اما میزان آن را مشخص نکرده است[۳].

تولید و تجارت جهانی این محصول همواره در دست ایرانیان بوده است، ‌اکنون نیز استان خراسان بیشترین و مرغوبترین زعفران جهانی را تولید می‌کند، گرچه در نواحی زعفران‌خیز گذشته ایران تلاش‌های موفقیت‌آمیزی در جهت تجدید زراعت این محصول آغاز شده است که به نوبه‌ی خود نویدگر آینده‌ی درخشانتری برای زعفران در بازار جهانی نیز است[۴].

اهمیت اقتصادی زعفران
زعفران به عنوان گرانترین محصول کشاورزی و دارویی جهان جایگاه ویژه‌ای در بین محصولات صادراتی ایران دارد. در حال حاضر ایران بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران در جهان است و بیش از ۶۵درصد تولید جهانی این محصول گرانبها به ایران اختصاص دارد.

کاربردهای فراوان و گسترده زعفران، خواص ویژه این داروی باارزش، نقش خاص آن در زندگی کشاورزان استان‌های خراسان و فارس و همچنین ارزش افزوده‌ی بالای آن، لزوم توجه ویژه به مسائل تولید، صادرات و بازاریابی زعفران را بیش از پیش روشن می‌نماید.

در ایران اهمیت زعفران کاری از جنبه‌های گوناگون نظیر بهره‌وری بالای آب در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی، اشتغال روستائیان و جلوگیری از مهاجرت آنها، درآمدزایی آن نسبت به سایر محصولات کشاورزی، همچنین از لحظا توسعه صادرات غیر نفتی ـ با توجه به سیاست دولت مبنتی بر افزایش صادرات غیرنفتی ـ قابل بررسی است.

بر طبق بررسی‌های انجام گرفته در وزارت کشاورزی، هر هکتار زعفران در طول سال به طور متوسط برای انجام امور کاشت، داشت، برداشت و جداسازی کلاله از اجزاء گل به ۲۷۰ نفر روز کار نیاز دارد که با توجه به سطح زیر کشت ۴۷۲۰۸ هکتاری آن، معادل ۷/۱۲ میلیون نفر روز کار ایجاد می‌شود.

بر طبق تخمین موسسه پژوهش‌های اقتصادی وزارت کشوری در وضع بهره‌برداری‌های کشاورزی در ایران ۲۰۰ روز کار در سال را به عنوان یک اشتغال دائم محسوب می‌نمایند، لذا لین محصول حدود ۷/۶۳ هزار شغل در طی سال تولید کرده و بنابراین زراعت زعفران یکی از عوامل جلوگیری از مهاجرت محسوب می‌گردد. علاوه بر آن حدود ۸۵هزار خانواده در شهرستان‌های جنوبی و مرکزی خراسان، زعفران‌کاری دارند که این نیز اهمیت این محصول را در جنوب خراسان نشان می‌دهد.

در بین محصولات صادراتی نیز، زعفران از جایگاه خاصی برخوردار است، به نحوی که ارزش صادراتی حدود ۱۲۱ تن زعفران در سال ۱۳۸۰ بالغ در ۵۱ میلیون دلار بوده است و تقریباً ۹۲% تولید و ۹۸% سطح زیرکشت را استان خراسان به خود اختصاص داده است.

گسترش صادرات زعفران ایران با توجه به مزیت نسبی این محصول و ارزآوری قابل توجه آن دارای اهمیت فراوانی است، به نحوی که کیفیت بسیار مطلوب زعفران ایران باعث گردیدهع تا بعضی از کشورها از جمله اسپانیا زعفران ایران را به صورت فله‌ای خریداری نموده و با بسته‌بندی مناسب و به نام خود روانه بازارهای بین‌المللی نمایند، اما به علت عدم وجود موقعیت اقلیمی و آب و هوایی و سایر عوامل موثر در تولید و مرغوبیت زعفران، سایر کشورها نتوانسته‌اند زعفرانی به مرغوبیت زعفران ایران تولید کنند[۵].

فهرست مطالب
پیش گفتار
مقدمه
تاریخچه
اهمیت اقتصادی زعفران
قیمت زعفران
قیمت جهانی زعفران
بازاریابی زعفران
تشکل‌های بازاریابی نیاز مبرم زعفران
میزان تولید زعفران
میزان صادرات زعفران در جهان
مشکلات صادرات زعفران
بورس بین‌المللی زعفران مشهد
ایران بزرگترین تولیدکننده و اسپانیا بزرگترین صادرکننده زعفران جهان
آسیب‌شناسی صنعت زعفران ایران، چالش‌ها و راهکارها
سهم ایران در بازارهای جهانی زعفران ۶۰ درصد است
رقابت زعفران ایران با زعفران کشمیر آغاز شد
منابع