اصل تناظر و ترافع در حقوق آیین دادرسی مدنی ایران

اصل تناظر و ترافع در حقوق آیین دادرسی مدنی ایران
این پایانامه دارای 148 صفحه و در قالب ورد و قابل ویرایش می باشد که بخشی از متن و فهرست آن را در ادامه برای مشاهده قرار داده ایم
مقاله تحصیلی برای دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته حقوق
گرایش خصوصی
چکیده
اصل تناظر یکی از اصول راهبردی آیین دادرسی مدنی است.براساس این اصل هریک از اصحاب دعوا باید،علاوه براین که فرصت و امکان مورد مناقشه قرار دادن ادعاها ،ادله واستدلالات رقیب را داشته باشد ،باید فرصت و امکان طرح ادعاها،ادله واستدلالات خود را نیز دارا باشد.چهره دیگر این اصل در اعلامیه حقوق بشر وکنوانسیون حقوق بشر اروپایی تحت عنوان دادرسی منصفانه مورد اشاره واقع شده است. اصل تناظربه طور صریح، درهیچ یک ازمواد قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی نشده است..رعایت اصول مزبور در قانونگذاری ،حاصل عنایت به اصول قضا و قضاوت در ایران باستان ،درفقه و البته در غرب و مخصوصا فرانسه بود.یکی از مهمترین اصول راهبردی مزبور اصل تناظر است که برخی حقوقدانان آن را با حق دفاع مترادف دانسته و عده دیگری تناظر را جرای اصل احترام حق دفاع می دانند .و برخی نیز بر این عقیده اند که احترام حق دفاع فقط جنبه ای از اصل تناظر یا نتیجه مستقیم آن است که بالاخره بعضی نیز آن را تضمین کننده مساوات اصحاب دعوا تلقی می نماید.اصل تناظر از ابتدای جریان رسیدگی تا صدور رای و اجرای رای باید رعایت گردد و رعایت اصولی همچون تناظری بودن دادرسی و علنی بودن دادرسی و آزادی در دفاع از تضمینات بنیادین دادگستری است .هدف اصل تناظر برقراری مباحثه آزاد بین طرفین دعواست. اصل تناظر چیزی بیش از بی طرفی قاضی را اقتضاء می نماید و باید مباحثه در خصوص جنبه های مختلف دعوا را برای طرفین فراهم سازد.

واژگان کلیدی : اصل تناظر ، حق دفاع ، آیین دادرسی مدنی ، دادرسی عادلانه

مقدمه
اصل تناظر یکی از اصول اولیه در محاکمه و رسیدگی قضایی محسوب می شود.تناظر در لغت به معنی«باهم بحث ومجادله کردن» و «مقابله نمودن» آمده است. مفهوم حقوقی اصطلاح،آنچه مورد نظر ماست، از معنی لغوی آن چندان دور نمی باشد . اصل تناظر در فقه ، برابری طرفین ، تسویه بین خصمین گفته اند و در ذات اصل تناظر ، تضمین نوعی برابری برای طرفین دادرسی موجودیت خواهد یافت که در اسناد بین المللی و نیز آیین دادرسی کیفری به عنوان ، برابری سلاح ها معروف گشته است . این اصل عام الشمول هر چیزی را که لازم است در دادرسی اجرا شود زیر سایه خود می گیرد . لزوم رعایت اصل تناظر در دادرسی و فراهم کردن زمینه ای که اصحاب دعوا بتوانند درشرایطی برابر خواسته ها ،ادله و استدلالات خود را بیان کرده و درخصوص خواسته ، ادله ، و استدلالات طرف مقابل مناظره کند از اصول بنیادین دادرسی عادلانه است .دعوا ، در دادگستری ، همواره از برخورد ادعاها بوجود می آید. هر دعوا به طرف نتیجه ای سوق داده می شود که موضوع دعوا نامیده می شود .مدعی ، به مفهوم اعم ، به منظور کسب نتیجه مطلوب ،علی القاعده ، باید مبنایی را حسب مورد برای دعوا یا دفاع خود اعلام و معرفی نماید که سبب دعوا یا دفاع خوانده می شود. در اثبات موضوع و سبب مزبور ،مدعی ،علی الاصول، مطالبی را اظهار می دارد و به ادله ای متمسک می گردد تا ماهیت یا عند الاقتضا حکم را اثبات نماید.دادرسی باید بدین شکل باشد که هریک از طرفین ، از ادعاها و دفاعیات و… دیگری آگاه باشند و کاری که دادرس انجام می دهد ، پس از آگاهی طرفین صورت بگیرد . این فرآیند چرخشی حرکت از دادخواهی تا رسیدن به رای ،میان خواهان ، خوانده و دادرس از ویژگی های رعایت اصل تناظر در جریان دادرسی است . این که دکتر متین دفتری می نویسد : « اصولا باید دادرسی به صورت ترافع باشد تا طرفین از مذاکرات و توضیحات یکدیگر آگاه شد ، هر هر گاه ایرادی دارند بنمایند تا مطلب بر دادگاه روشن شود . » در این معنا رعایت اصل تناظر و ترافع در جریان دادرسی حقیقتا روح دادرسی است که تمام موضوعات ، عناصر ، بازیگران و ابزارهای آن را تحت تاثیر قرار می دهد . وظیفه قاضی است که ،در تمام مواردی که اختلافی را فصل می نماید، حق را از باطل تشخیص داده واقدام به صدور رای نماید. رای دادگاه ، به همان نسبت که به حق نزدیک می شود برای آنان خوشایند است.توفیق قاضی در اقدام مزبور و کسب نتیجه مطلوب منوط به این است که ادعاها، ادله و استدلالات هر یک از متخاصمین مطلع گرددواین امر مستلزم این است که طرفین نزاع و اختلاف در موقعیتی قرار گیرند که فرصت و امکان طرح آزادانه ادعاها،ادله و استدلالات خود را داشته و از ادعاها،ادله و استدلالات رقیب مطللع شده تابتوانند آنها را آزادانه مورد مناقشه قرار دهند.قاضی ممکن است جهت دستیابی به حقیقت به پاره ای اقدامات و تحقیقات دست بزند، تحقیقات و اقدامات باید در یک دادرسی ترافعی انجام شود تا هریک از طرفین دعوا بتوانند از خود دفاع نماید. در حقیقت ، قضاوت ، انتخاب نمودن بین ادعاهای متعارض است و این وظیفه در صورتی می تواند به نحو مطلوب انجام شود که قاضی از ادعاها و ادله صاحبان آن،که شرایط متوازن به او تسلیم نموده اند،بطور کامل آگاه گردد.باوجود اصل تناظر این امر امکان پذیرمی شود. پرسش های چندی در این رساله پیگیری شده اند : مفهوم اصل تناظر چیست ؟ مبانی و ویژگی های اصل تناظر چیست ؟ موقعیت قواعدی همچون منع تحصیل دلیل و منع تلقین دلیل در آیین دادرسی مدنی چیست ؟ آیا اصل تناظر در کشور های دیگر رعایت می شود؟ نقش دادرس و اصحاب دعوا در جریان دادرسی مدنی چیست و چگونه باید این نقشها را میان ایشان توزیع نمود تا دادرسی یک جانبه نشده و تعادل و توازن در حقوق و تکالیف بر هم نریزد ؟ اختیارات از پیش خود اعم از توانایی ها و تکالیف قاضی چیست و او تحت چه شرایطی می تواند برای کشف حقیقت دست به اقدام و تحقیق بر وفق ماده 199 قانون آیین دادرسی مدنی چیست ؟ آیا دادرس می تواند به علم خود در دادرسی مدنی استناد کند ؟ استثنائات اصل تناظر چیست ؟ نتایج اصل تناظر چیست ؟

اصل تناظر ایجاب می کند که هر اقدام و عملی که بی توجه بدان انجام شود دست کم در حقوق ذی نفع آن بی اثر باشد .این اصل مبتنی بر گفتگو ، آگاهی ، همکاری در حقوق دفاعی ،علنی بودن ، بی طرفی و دیگر اصول دادرسی است که با توجه به طرفین و از منظر رعایت عدالت مورد بررسی قرار خواهد گرفت . اگرچه در قوانین آیین دادرسی مدنی اصل تناظر به صرا حت نیامده است اما با بررسی مواد به طور ضمنی ین اصل باید توسط بازیگران دادرسی رعایت گردد تا نتیجه دادرسی عادلانه انجام شود و ضروت انجام این تحقیق بررسی مواد قانون آیین دادرسی است که در طی جریان دادرسی اصل تناظر توسط طرفین دعوا و همچنین قاضی رعایت می گردد تا به یک دادرسی عادلانه و متعادل منجر شود که در این رساله سعی شده ابتدا در فصل نخست مفهوم ،مبانی و ویژگی های اصل تناظر رامورد بررسی قرار دهیم و در فصل دوم اصل تناظر را در مراحل دادرسی (ازتقدیم دادخواست تا صدور رای) با توجه به مواد قانونی مورد بررسی قرار دهیم امید است که در این کار موفق بوده واصل تناظر به خوبی تبیین شده باشد .

فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه………………………………… 1
فصل نخست: مفهوم ، تاریخچه ، اصول مرتبط با اصل تناظر
مبحث نخست :مفهوم و تاریخچه اصل تناظر….. 5
گفتار نخست :معنای لغوی و تعریف حقوقی اصل تناظر 5
بند نخست- معنای لغوی اصل تناظر………….. 6
بند دوم-تعریف حقوقی اصل تناظر………….. 6
گفتار دوم: تاریخچه اصل تناظر……………. 7
بندنخست – سابقه اصل تناظر در فقه اسلامی ….. 7
بند دوم- سابقه اصل تناظر در حقوق ایران…… 9
مبحث دوم: اصول و ویژگی های حاکم بر اصل تناظر 10
گفتار نخست: اصول حاکم بر اصل تناظر……… 10
بند نخست –اصول حاکم بر اصل تناظر در فقه اسلامی 10
الف – علم قاضی در فقه اسلامی……………. 11
ب –رعایت عدالت در دادرسی اسلامی…………. 13
بند دوم –اصول حاکم بر اصل تناظر در حقوق ایران 14
الف-اصل آزادی دفاع …………………… 15
ب –قاعده منع تحصیل دلیل ………………. 16
ج-آزادی ابراز ادله …………………… 18
د –دادرسی عادلانه …………………….. 20
و- رعایت حریم خصوصی افراد……………… 22
گفتار دوم: اصول مربوط به ویژگی های دادرسی تناظری 23
بندنخست- اصل تشریفاتی بودن دادرسی ……… 23
بند دوم –اصل کتبی بودن دادرسی………….. 24
بند سوم – اصل بی طرف بودن قواعد دادرسی….. 25
بند چهارم – دادرسی تناظری مبتنی بر اصل تناظر 26
بند پنجم –اصل تناظر لازمه ی رسیدگی منصفانه.. 27
بند ششم –اصل تسلط طرفین دعوا بر جهات و موضوعات دعوا 28
الف- اصل تسلط و طرفین دعوا…………….. 29
ب – جهات حکمی و اثبات موضوعات………….. 31
ج- اصل تسلط و دادرس ………………….. 33
مبحث سوم – اصل تناظر در حقوق فرانسه و کامن لا 35
گفتار نخست : اصل تناظر در حقوق فرانسه ….. 35
بندنخست–سابقه و ماهیت اصل تناظر در فرانسه . 37
بند دوم –تکالیف طرفین دعوا در ارتباط با اصل تناظر 39
گفتار دوم : اصل تناظر در حقوق کامن لا …… 42
بندنخست– اصل تناظر در حقوق انگلستان…….. 43
بند دوم – اصل تناظر در حقوق آمریکا……… 45
نتیجه گیری فصل نخست ………………….. 47
فصل دوم: نقش اصحاب دعوا ودادگاه در ارتباط با اصل تناظر و استثنائات اصل تناظر
مبحث نخست : نقش اصحاب دعوا و دادگاه در ارتباط با اصل تناظر 49
گفتارنخست : خواهان و رعایت اصل تناظر در مراحل تقدیم دادخواست و جریان دادرسی ……………………………… 50
بند نخست – خواهان و مراحل تقدیم دادخواست با رعایت اصل تناظر 51
بند دوم – خواهان و رعایت اصل تناظر در جریان دادرسی 59
گفتار دوم : خوانده و رعایت اصل تناظر در جریان دادرسی 62
بندنخست – حقوق خوانده در جلسه اول دادرسی… 64
الف- اعتراض به بهای خواسته ……………. 64
ب- ایرادات ………………………….. 69
ج- جلب ثالث………………………….. 72
د –دعوای تقابل ………………………. 74
و – تعرض نسبت به اسناد مورد استناد خواهان . 75
بند دوم – تکلیف خوانده در اولین جلسه دادرسی 79
گفتار سوم : دادگاه و رعایت اصل تناظر …… 82
بند نخست – نظارت بر اجرای اصل تقابل…….. 82
بند دوم – رعایت اصل تناظر توسط قاضی ……. 85
بند سوم – اصل تناظر و ارائه ادله ………. 87
الف- کارشناسی………………………… 87
ب-سوگند……………………………… 89
ج-شهادت …………………………….. 91
د-اسناد …………………………….. 93
مبحث دوم – استثنائات حاکم بر رعایت اصل تناظر 96
گفتار نخست : استثنائات رعایت بلا فاصله اصل تناظر 96
بند نخست – عدم لزوم رعایت بلافاصله اصل تناظر 96
بند دوم – تجویز عدم رعایت بلافاصله اصل تناظر 99
بند سوم – عدم امکان رعایت اصل تناظر……. 101
نتیجه گیری فصل دوم ………………….. 103
نتایج نهایی…………………………. 105
پیشنهادات پژوهش……………………… 111
منابع و مآخذ………………………… 113
فهرست کوتاه نوشته ها
ش . : شماره
ص. : صفحه
صص. :صفحه ها
ق .ا : قانون اساسی
ق.آ.د.ک. : قانون آیین دادرسی کیفری
ق .آ.د.م . : قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب
ق . م .: قانون مدنی