مقاله هدفمند کردن یارانه در کاهش فقر

دانلود مقاله هدفمند کردن یارانه در کاهش فقر
چکیده :
پرداخت یارانه از جمله راههای انتقال درآمد است که عمدتاً به منظور حمایت از اقشار کم درآمد و بهبود توزیع درآمد صورت می گیرد در کشور ما نیز از ابتدای دهۀ ۵۰ کالاهای یارانه ای به طور گسترده توزیع شد.

امروزه بنا به دلایل محدودیت بودجه و منابع کمیاب در کشورهای در حال توسعه و عدم تأمین نیازهای اساسی گروههای فقیر، هدفمندسازی پرداخت یارانه به گروههای هدف مورد توجه واقع شده است.

هدف اصلی این پژوهش بررسی الگوی فعلی مواد غذایی شامل : یارانه میان دهک درآمدی شهری و روستایی و ارائه راهکارههای علمی می باشد و به منظور بررسی رفتار مصرف کنندگان و برآورد کشش های قیمتی کالاهای مورد مطالعه از رهیافت دیتون ۱۹۹۸ استفاده گردید. براساس این رهیافت و با بهره گیری از تفاطت میان گروههای مختلف مصرف کننده موسوم به دسته که هر دسته در برگیرنده یک شهرستان بود واکنش مصرف کنندگان در مورد قیمت مورد بررسی قرار گرفت. پس از تخمین تابع تقاضای کالاهای مشمول یارانه (برنج . نان . روغن . گندم) کشش قیمتی درآمدی و کیفیت محاسبه شد. معادلات تقاضای این کالاها براساس روش رگرسیون به ظاهر نامرتبط و با استفاده از بسته نرم افزاری micro Fit.4:1 صورت گرفت. داده های این بررسی نیز شامل مخارج و مقدار مصرف کالاهای مزبور و همچنین ویژگی های جمعیتی اندازه خانوار و میزان تحصیلات سرپرست خانوار بود.

این اطلاعات از میان ۸۴۸ خانواده روستایی و ۶۰۷ خانواده شهری استان : خراسان، مازندران، آذربایجان و …

ارزیابی و روند فعلی مصرف کالاهای منتخب حاکی از وجود تفاطت قابل ملاحظه میان دهک های مختلف شهری و روستایی از لحاظ میزان مصرف و مخارج اختصاص یافته به این کالاها بنا شد. به گونه ای که در حال حاضر دهک های درآمدی بالاتر هم از لحاظ کمیت و هم کیفیت از کالاهای منتخب بهره بیشتری می برند. رفتار مصرفی مصرف کنندگان شهری و روستایی نیز حاکی از این است که کالاها به صورت مجموعه ای مکمل مصرف می شوند.

تأثیر افزایش قیمت کالاهای منتخب بر روی میزان انرژی بر حسب کالری و درآمد دهک های مختلف و شاخص فقر به کمک سناریوهای مختلف افزایش قیمت این کالاها بررسی شد. نتایج حاصل از بررسی اثرات تغذیه ای حاکی است از افزایش همزمان قیمت تمامی کالاهای مصرف کنندگان روستایی که بیشتر از مصرف کنندگان شهری تحت تأثیر قرار می گیرند.

افزایش قیمت برنج نیز در اغلب دهک های درآمدی مصرف کنندگان شهری بیش از مصرف کنندگان روستایی با کاهش انرژی مواجه کرده و در مورد زنان این روند تا حدودی معکوس است و میان دهک های درآمدی شهری و روستایی نیز میزان کاهش در کالری نسبتاً نامنظم است.

بررسی اثرات درآمدی افزایش قیمت : قند، شکر، نان هم نشان داد که با افزایش قیمت این کالاها مصرف کنندگان روستایی نسبت به مصرف کنندگان شهری کاهش در درآمد بیشتری را تجربه می کنند.

سناریو افزایش قیمت برنج و افزایش همزمان قیمت تمامی کالاها نیز در مناطق شهری بیشتر دهک های درآمدی پایین و در میان مصرف کنندگان روستایی نیز بیشتر دهک های درآمدی بالا را تحت تأثیر قرار می دهد.

براساس نتایج به دست آمده پیشنهاد می شود ابتدا دهک درآمدی در مناطق شهری و روستایی شناسایی شود و توزیع یارانه ای کالاها در میان دهک های واقع در زیر خط فقر صورت گیرد. البته کاهش توزیع یارانه ای این کالا در میان دهک های درآمدی بالا نیز باید تدریجی صورت گیرد.

مقدمه
یارانه به هر گونه پرداخت انتقالی اطلاق می شود که به منظور حمایت از اقشار کم درآمد و بهبود توزیع درآمد از محل خزانه دولت و هر آنچه که می تواند به خزانه دولت واریز گردد به صورت نقدی و یا جنسی به خانوارها و تولیدکنندگان کالا و خدمات تعلق می گیرد.

در یک تقسیم بندی کلی می توان یارانه ها را به یارانه کالاهای مصرفی ، یارانه خدمات اجتماعی و یارانه کالاهای واسطه ای برای تولیدکنندگان گروهبندی کرد.

( سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، ۱۳۸۰ )

پرداخت یارانه از جمله شناخته شده ترین راه های انتقال درآمد به گروه های کم درآمد جامعه است که هر کشور در حال توسعه و هم در کشورهای توسعه یافته دارای سابقه طولانی است. ( موسسه مطالعات پژوهش های بازرگانی، ۱۳۷۵ )

ممکن است یارانه به صورت ضمنی و یا آشکار باشد.

در حالت پرداخت ضمنی یارانه به صورت غیر مستقیم و عمدتا توسط تولید کنندگان پرداخت می شود. بدین ترتیب که تولید کنندگان در ازاء تولید کالا قیمت های پایین تری از بازار آزاد دریافت می کنند.

پرداخت آشکار یارانه نیز خود به ۲ صورت عمده اعمال می شود:

یا کالاهای مشمول یارانه با قیمتی پایین تر از قیمت بازار در میان مصرف کنندگان توزیع می شود و یا اینکه کالاهایی توزیع می شود که حاوی شکلی از توزیع مجدد درآمد بدون اثر قیمتی هستند. ( ۱۹۴۴، Hoffman & etal )

در کشور ما نیز سابقه یارانه به قحطی ناشی از جنگ جهانی و تامین غله و نان از سوی دولت مربوط می شود اگرچه این یارانه ها آشکار نبوده اما بخشی از هزینه های آن از سوی دولت تامین شده است. ( موسسه مطالعات پژوهش های بازرگانی، ۱۳۷۵ )

یعنی افزون بر ۵۰ سال است که بر روی کالاهایی مثل گندم یارانه تعلق می گیرد.

اوایل دهه ۵۰ را می توان نقطه عطفی در پرداخت یارانه دانست در نتیجه به پرداخت یارانه بیشتر اقدام نموده و علاوه بر گندم به کالاهایی دیگر مثل قند و شکر و چای و روغن نباتی نیز یارانه تعلق گرفت. ( موسسه مطالعات پژوهش های بازرگانی، ۱۳۷۵ )

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با شروع جنگ به دلیل شرایط خاص لازم بود نقش دولت در زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی و به ویژه در زمینه های نظارت و کنترل بر شبکه توزیع قیمت گذاری کالاها و حمایت از گروه های کم درآمد و آسیب پذیردر مقابله با فشار تورم و جبران کمبودها افزایش می یابد. در این دوره هزینه یارانه بسیار افزایش یافت به گونه ای که با وجود شرایط خاص که پس از خاتمه جنگ حاکم بود و با وجود افزایش شدید جمعیت و تنگنای منابع ارزی و ریالی پرداخت آن از سوی دولت غیر قابل تحمل به نظر می رسید. بنابر این به… سیاست آزاد سازی و تعدیل اقتصادی، بررسی، حذف یارانه ها و جانشین ساختن آن با نظامی که بار مالی کمتر و زمان بیشتر به همراه داشته باشد مطرح شد.

البته در سطح جهانی از دو دهه گذشته و به توصیه اکید بانک جهانی و صندوق بین المللی پول مبتنی بر حذف یارانه برای تسریع رشد اقتصادی در جهان سوم بحث پیرامون آن رونق گرفته است. ( موسسه مطالعات پژوهش های بازرگانی، ۱۳۷۵ )

در همین راستا برخی از کشورهای جهان سوم سعی کرده اند تا هزینه یارانه مواد غذایی را کاهش دهند و در این زمینه به موفقیت رسیده اند. ( ۱۹۴۴، Hoffman & etal )

به طور کلی هدفمند کردن یارانه عبارتست از تعریف و انتخاب گروه ها یا خانوارها و حتی افراد هدف و توزیع منافع بین آنها لازمه این است که بتوان گروهی از افراد بر اساس معیارهایی از دیگران متمایز کرد.

هدف هر طرح هدفمند سازی تحویل کالا یا خدمات به گروهی که نیاز بیشتری به آنها دارند و مثتثنی کردن عده ای می باشد که توانایی خرید این کالاها یا خدمات را از کانال های خصوصی دارند.

هدفمند کردن یارانه از طریق ۳ مکانیزم قابل تحقیق است: خود هدفمند[۱]، هدفمندسازی اداره شده[۲] و هدفمندسازی گروه گرا.

مکانیزم خودکار هدفمند کردن مشتمل بر توزیع کالاهایی می باشد که عمدتا افراد فقیر از آنها استفاده می کنند. البته این مکانیزم لزوما هدفمند کردن اداره شده نیز مبتنی بر انتخاب شکل خاصی از توزیع است. این مکانیزم متضمن برخی از هزینه های اجرایی است که این هزینه های اجرایی نیز با افزایش صحت و دقت فرآیند هدفمند سازی افزایش می یابد. ( ۱۹۴۴، Hoffman & etal )

روش هدفمند کردن گروه گرا نیز رهیافتی است که مستلزم تصمیمات جامعه پیرامون شایستگی خانوارها برای مشارکت در برنامه های کمک های غذایی است.

در این رهیافت تصمیمات مبتنی بر اطلاع قبلی از موقعیت امنیتی غذایی هر یک از خانوارها است. (clay & etal , 1999)

اهمیت موضوع
اصولا هدفمند کردن یارانه ها به ۲ دلیل صورت می گیرد: محدودیت منابع و بودجه دولت و عدم تامین نیازهای اساسی گروه های فقیر انتقادها و مشکلاتی که پیرامون یارانه موادغذایی ارائه می شود از سه بعد اقتصاد خرد، کلان و اجتماعی _ فرهنگی قابل تامل است در سطح اقتصاد خرد، ضعف در شبکه های بازاریابی و همچنین دور بودن تولید کنندگان از محل بازار در کشورهای جهان سوم منجر به بهره برداری بیشتر و افزایش هزینه های بازارسازی از سوی واسطه ها شده است. بدین ترتیب بهبود بازاریابی مواد غذایی می تواند منجر به کاهش هزینه های آن و به دنبال آن افزایش قیمت در تولید کنندگان و کاهش در قیمت پرداختی مصرف کنندگان شود. در این زمینه نیز مطالعاتی وجود دارد که دال بر صحت این مطلب می باشد.

از طرف مصرف با توجه به قدرت خرید پایین افراد فقیر، اجرای برنامه های حمایتی بدیهی است اما آنچه در این میان بحث انگیز است، تغییر الگوی مصرف کنندگان به سمت کالاهای مشمول یارانه است که عمدتا نیز وارداتی هستند.

از بحث های مطرح در این زمینه نحوه توزیع کالاهای مشمول یارانه است که اغلب به صورت عمومی و بدون جهت گیری به سوی اقشار خاصی از جامعه می باشد که منابع اقتصادی از بخش عمومی و خصوصی انتقاد به سمت مصرف کالاهای مشمول یارانه هدایت شده و این امر علاوه بر تحریف جریان سرمایه گذاری و کاهش رقابت در اقتصاد توانایی دولت در ایجاد اشتغال را نیز کاهش می دهد. ( laraki , 1989 )

افزون بر این، در مراحل اولیه توسعه هزینه فرصت منابع اختصاص داده شده به واردات مواد غذایی بسیار بالا می باشد. از بعد اجتماعی و فرهنگی نیز اعتقاد عموم بر این است که باید نیازمندی های عمومی مثل بهداشت، اشتغال، آموزش و تغذیه از سوی دولت مرتفع شود. ( laraki , 1989 )

به دلیل بار هزینه ای یارانه ها اغلب دولت به دنبال تجدید نظر در برنامه های اعطایی یارانه به مواد غذایی هستند تا در صورت امکان از بار هزینه ای آن بکاهند: در جهت حذف یارانه ها نیز تلاش هایی صورت گرفته، اما این تلاش ها عمدتا بر اساس منتفع شدن اقشار درآمدی بالا به جای گروه های فقیر و همچنین با توجه به استدلال گروه های درآمدی پایین نسبت به گروه های درآمدی بالا سهم بزرگتری از درآمد خود را به مواد غذایی اختصاص می دهند، عقیم مانده است.

اما امروزه اغلب کشورهای در حال توسعه در جهت کاهش یارانه مواد غذایی گام برداشته اند. این در حالی است که هنوز در ایران سهم هزینه یارانه مواد غذایی در بودجه دولت بسیار بالاست.

به گونه ای که در طول ۳ دهه گذشته بیش از ۴۰% از بودجه دولت را به خود اختصاص داده. (موسسه مطالعات پژوهش های بازرگانی، ۱۳۷۵ )

متوسط سهم یارانه کالاهای اساسی از بودجه دولت طی دوره ۱۳۷۹_ ۱۳۷۳ نیز ۹/۹ درصد می باشد. ( ترازنامه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، سال های مختلف )

فهرست مطالب
چکیده ۸
فصل اول :
مقدمه ۱۲
اهمیت موضوع ۱۵
اهداف تحقیق ۱۷
فرضیات ۱۷
فصل دوم :
مروری بر پژوهش های انجام شده ۲۰
فصل سوم :
روش تحقیق ۵۳
۳ ۱ ) کیفیت ۵۵
۳ ۲ ) تخمین و تصریح مدل ۶۱
۳ ۳ ) اثرات تغذیه ای تغییر قیمت ۶۶
۳ ۴ ) اثرات رفاهی تغییر قیمت ۶۸

فصل چهارم :
نتایج بحث ۷۲
۴ ۱ ) روش پرداخت یارانه ۷۲
۴ ۲ ) اولویت بندی در اعطای یارانه ۷۳
۴ ۳ ) الگوی مصرف مصرف کنندگان ۸۷
۴ ۴ ) اثرات تغذیه ای کاهش یارانه ۹۴
۴ ۵ ) اثرات درآمدی (رفاهی) ۹۷
۴ ۶ ) اثرات قیمت کالا بر شاخص فقر ۹۸
فصل پنجم :
خلاصه و نتیجه گیری ۱۰۱
فصل ششم :
فهرست و منابع ۱۰۸

فهرست منابع :
۱ ) انیستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور (۱۳۷۸)، جدول ترکیبات مواد غذایی ترجمه آریو موحدی و رویا و روستا، انتشارات انیستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور، چاپ اول، تهران.
۲ ) بخشوده؛ م (۱۳۷۵)، بررسی تقاضا انواع گوشت در ایران، مجموعۀ مقالات اولین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زابل، صفحه ۵۸۸ – ۵۶۵ .
۳ ) پناهی، ع .ر، (۱۳۷۵)، تحلیل رفتار مصرفی در مناطق شهری، کاربرد سیستم تقاضای تقریباً ایده ال، مورد ایران، مقاله کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، شیراز.
۴ ) ترازنامه بانک مرکز جمهوری اسلامی ایران، سال های مختلف.
۵ ) تقوی، م . و، غروری نخجوانی (۱۳۷۹)، روند فقر در ایران طی دو دهه گذشته، فقر در ایران، مجموع مقالات، دانشگاه علوم تهران، تهران.
۶ ) تودارو . م، (۱۳۶۶)، توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه غلامعلی فرجادی، تهران وزارت برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی – اجتماعی و انتشارات، چاپ دوم، تهران.
۷ ) رئیس دانا، ف (۱۳۷۹)، زیر خط فقر در ایران، مجموع مقالات، دانشگاه تهران، تهران.
۸ ) سازمان مدیریت برنامه ریزی کشور، (۱۳۸۰)، نظام هدفمند یارانه ها، تهران.
۹ ) گجراتی . د، (۱۹۹۶)، مبانی اقتصاد سنجی، ترجمه حمید ابریشمی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
۱۰ ) مجتهد، ا . (۱۳۷۸)، بررسی اثرات پرداخت یارانه نان در ایران و کاهش آن در اقتصاد پژوهش های برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی و تهران.
۱۱ ) مرکز آمار ایران، (۱۳۷۹)، طرح آمارگیری درآمد و هزینه درآمد خانوار، تهران.
۱۲ ) مؤسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، (۱۳۷۵)، بررسی اقتصاد یارانه، انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، چاپ سوم، تهران.
۱۳ ) نجفی . ب، (۱۳۷۳)، راههای اصلاح نظام کنونی سوبسید نان، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه سال دوم، شماره ۸ .
۱۴ ) واریان، هـ ، (۹۱۹۹)، رویکردی جدید به اقتصاد فرد میانه، ترجمه سید جواد مقیم پور، انتشارات نشر من، تهران.
۱۵ ) Abdullah , A.D.K. Jain and A.K. Sharma (1999). Household food Demand in India , Journal of Agricultural Economics, 50 (2) : 316 – ۳۲۷٫
۱۶ ) Ahmed m A.u and H .E. Buoys (2002). Weighing what’s practical : proxy means Tests for Targeting food Subsidies in Egypt , FC ND Discussion paper , No. 132 , http//www.ifpri.org
۱۷ ) Alston J .m. , V.H. Smith , A .Acquire and S. Hussein (1999). Least – cost clap food policies : Some Implications of International food Aid , Agricultural Economics , 20 = 191 – ۲۰۱ .
۱۸ ) Arndt , C . and F . Trap (2001). Who Gets the coods? A General Equilibrium Perspective on food Aid in Mozambique , food policy , 26 = 107 – ۱۱۹ .
۱۹ ) Clay , D . C , D . moll and D . Hob tewold (1999). Food Aid Targeting . A study of who Needs it and who Gets it , food policy , 24 = 391 – ۴۰۹٫
۲۰ ) Curtis , F (2000). A Review of food sub side Be search at IFPRL , FCND Discussion paper , No .12, http://www.iFpri.org .
۲۱ ) Ho Human , W .L . , B . L Gardner , R .E. Just and B.M .Heath (1994) the Impact of food Aid on food subsidies in Recipient countries, American Journal of Agricultural Economics , 76 (4) = 732 – ۷۴۲٫
TARGETING SUBSIDES AND POVERTY REDUCTION
Targeting subsidies and poverty Reduction
۲۲ ) Tiffin , A . and R. Tiffin (1999). Estimate of food Demand Elasticity’s for Great Britain : 1972 – ۱۹۹۹ , Journal of Agricultural Economics , 50 (1) : 140 – ۱۹۷ .
۲۳ ) haraki , k (1989) . food Subsidies : A case study of price Reform in morocco , h sms working paper, No . 50.
۲۴ ) Famino , m . D (1995) . ISS uesin valuing food Aid : the cash or In – kind Controversy , food policy , (2.11) = 3-10 .
۲۵ ) Dalt , G (1998) . Controversy , tools for porerty measurement and Analysis FCND Discussion paper , No , 50 . http://www.ifpri.org